Trần Trung Đạo (Danlambao) - Khẩu hiệu “Cá cần nước sạch, Dân cần minh bạch” có lẽ là khẩu hiêu nổi bật nhất trong những biểu ngữ được giương cao trong các cuộc biểu tình vừa qua. Người dân đòi hỏi nhà nước CSVN phải minh bạch.
Minh bạch của chính phủ (Governmental transparency) là gì? Người viết sẽ chọn hai trong số nhiều định nghĩa về minh bạch.
Theo wikipedia: “Trong chính trị, minh bạch được dùng như là một phương tiện để quy trách nhiệm của các viên chức phục vụ người dân và trong việc chống tham nhũng. Khi những phiên họp của một chính phủ được mở rộng cho báo chí và công chúng, ngân sách của chính phủ có thể được bất cứ người dân nào xem xét, và luật pháp cũng như quyết định của chính phủ mở rộng để thảo luận, chính phủ đó được xem như là minh bạch, và có ít cơ hội để các viên chức chính phủ lạm dụng hệ thống vì lợi ích riêng tư của họ”.
(In politics, transparency is used as a means of holding public officials accountable and fighting corruption. When a government’s meetings are open to the press and the public, its budgets may be reviewed by anyone, and its laws and decisions are open to discussion, it is seen as transparent, and there is less opportunity for the authorities to abuse the system for their own interests.)
Theo The Encyclopedia of American Politics: “Công khai, trách nhiệm, và thành thật xác định tính minh bạch của chính phủ. Trong một xã hội tự do, minh bạch là trách nhiệm của chính phủ để chia sẻ thông tin với người dân. Minh bạch là phần quan trọng nhất để qua đó người dân quy trách nhiệm cho các viên chức chính quyền.”
(Openness, accountability, and honesty define government transparency. In a free society, transparency is government's obligation to share information with citizens. It is at the heart of how citizens hold their public officials accountable.)
Theo các định nghĩa đó, ba đặc điểm của minh bạch cần phải có gồm (1) thành thật, (2) công khai và (3) trách nhiệm. Đồng thời, ba hậu quả của không minh bạch trong chính phủ gồm (1) thông tin bị bưng bít, (2) lạm dụng quyền hành và (3) tham nhũng.
Dưới chế độ CSVN hiện nay, nếu chỉ phải trả lời theo lối trắc nghiệm, một người có nhận thức chính trị căn bản nào cũng có thể dễ dàng chọn “không” cho ba đặc điểm và “có” cho ba hậu quả.
Không minh bạch trong chính phủ không chỉ là vấn đề riêng của CSVN mà là của cả phong trào CS quốc tế.
Gorbachev và minh bạch
Sau khi phong trào CS Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, nhiều nhà nghiên cứu đổ xô đi tìm lý do. Mỗi người nhìn sự sụp đổ của phong trào CS quốc tế từ một góc cạnh khác nhau tùy theo mục đích nghiên cứu của mình nhưng đều cùng nêu ra một lý do chung: Chính quyền CS không minh bạch.
Là lãnh đạo CS cao cấp nhất của đảng và nhà nước Liên Xô, hơn ai hết, Mikhail Gorbachev biết rất rõ lý do. Ông ý thức rằng hệ thống Soviet dựa vào tuyên truyền dối trá và nhà tù, hơn 70 năm đã kìm hãm sự phát triển tự do của nhận thức con người, đi ngược lại sự chuyển động tự nhiên của xã hội.
Vào cuối thập niên 1980, văn minh nhân loại đã phát triển đến mức những câu chuyện tuyên truyền hoang đường về một thiên đường CS đã thành những chuyện cười trong các quán rượu ở Nga, và nhà tù không thể nhốt hết 300 triệu người dân trong 15 nước thuộc liên bang Sô Viết. Muốn Liên Xô tồn tại, đảng CS phải thực hiện những thay đổi tận gốc rễ của chế độ, trước hết là minh bạch.
Chính từ lý do đó, một trong những trọng điểm của chương trình Glasnost (Cởi mở) mà Gorbachev phát động vào năm 1986 là để gia tăng mức độ minh bạch trong chính phủ. Gorbachev chủ trương tạo một không khí tranh luận giữa chính phủ và người dân về tất cả các vấn đề của đất nước, và điều này cũng có nghĩa giới hạn quyền kiểm soát của trung ương Sô Viết như đã có trước đây.
Nhưng những cố gắng của Gorbachev đến quá trễ và trở thành con dao hai lưỡi, chặt đứt chế độ mà ông ta nỗ lực để cứu vãn.
Từ Đặng Tiểu Bình đến Tập Cận Bình và minh bạch
Học bài học Liên Xô, Đặng Tiểu Bình và các thế hệ lãnh đạo Trung Cộng sau y thay vì mở rộng đã chọn lựa ban cho người dân cơm áo nhưng siết chặt xã hội Trung Quốc bằng một chế độ hà khắc về đời sống tinh thần không khác gì Tần Thủy Hoàng hai ngàn hai trăm năm trước.
Lãnh đạo Trung Cộng ngăn cấm sử dụng internet ngoài giới hạn cho phép. Các mạng thông tin xã hội quen thuộc với phần lớn nhân loại như Facebook, Twitter hay Youtube bị chặn. Mọi đường thông tin ra ngoài Trung Quốc đều do Đề án Lá chắn Vàng (Golden Shield Project) thuộc Bộ An ninh Quốc Gia kiểm soát. Để trấn áp dân chúng trong lãnh vực thông tin, Bộ An ninh Quốc Gia Trung Cộng tuyển dụng một lực lượng an ninh mạng khoảng 2 triệu nhân viên.
Trong một bài bình luận gởi riêng cho báo New York Times ngày 15 tháng 6, 2015, Bào Đồng (Bao Tong), cựu Trưởng Ban Cải cách Chính trị Trung Ương đảng CSTQ và là Thư ký riêng của cố Thủ tướng Triệu Tử Dương, nhận xét rằng chính sách “làm giàu trước đã” của Đặng đã biến xã hội Trung Quốc thành một xã hội tham nhũng từ địa phương đến trung ương, lãng phí tài nguyên, tàn phá môi trường thiên nhiên và di họa cho các thế hệ mai sau. Họ Đặng là làm mọi cách để gia tăng tổng sản lượng bất chấp những tai họa do các chính sách đó gây ra.
Đầu năm 2015, trước áp lực quốc tế và sức phản kháng của người dân như mạch nước ngầm đang chuyển động, lãnh đạo Trung Cộng lo sợ và tuyên bố sẽ minh bạch hơn trong các chính sách kinh tế, quốc phòng và đẩy mạnh chính sách chống tham nhũng. Tuy nhiên, theo các nhà phân tích, hành động của họ Tập chỉ nhằm mục đích thanh trừng các phần tử chống đối và củng cố quyền lực cá nhân hơn là gia tăng minh bạch trong chính phủ.
Trung Cộng tồn tại được bao lâu hiện đang là một chủ đề được các nhà nghiên cứu kinh tế chính trị tập trung. Không ai biết chắc về thời điểm hay cách thức nhưng đều đồng ý Trung Cộng sụp đổ chỉ là vấn đề thời gian. Lần nữa, một trong những lý do là không minh bạch trong chính phủ.
CSVN và minh bạch
Việt Nam, về bên ngoài, đang đối diện với con quái vật Trung Cộng đang ăn tươi nuốt sống từng phần thân thể, và bên trong, là một chế độ toàn trị tồn tại bằng tuyên truyền lừa bịp, bằng nhà tù và sân bắn.
Nhìn cách lãnh đạo CSVN giải quyết vụ cá chết hiện nay để thấy truyền thống bịa đặt, bao che, giả dối, đổ thừa vẫn chưa thay đổi.
Mỗi khi có một biến cố ảnh hưởng đến uy tín của lãnh đạo, trước hết họ im lặng mong cho biến cố tự động qua đi. Nếu không im lặng được, không lấp liếm được, họ nặn ra một nguyên nhân chỉ để đổ thừa mặc cho hàng triệu ngư dân đang đói khát, tài nguyên đất nước tiêu hao và những kẻ thật sự gây ra tai họa có thêm thời gian để xóa đi bằng chứng.
Người viết đã bàn khá nhiều về chính sách tẩy não, tuyên truyền lừa bịp và chế độ công an trị, ở đây chỉ nêu ra những thống kê quốc tế về tình trạng tham nhũng tại Việt Nam.
Theo Index Corruption Perceptions do tổ chức Transparency International công bố, năm 2015, về chỉ số tham nhũng, Việt Nam bị xếp vào hạng 112 trong số 176 quốc gia được phân tích. Thoạt nhìn, hạng 112 trên 176 không hẳn là quá thấp nhưng thật ra chỉ đứng trên Bắc Hàn đội sổ 18 hạng (nhiều nước cùng một hạng). Nhìn vào bảng thống kê, một người Việt có chút nhận thức không khỏi lấy làm hổ thẹn là người Việt. Các quốc gia cùng nhóm tham nhũng nặng với Việt Nam là những nước nghèo nàn, độc tài Phi Châu.
Mặc dù lãnh đạo CS gào thét chống tham nhũng trong không biết bao nhiêu nghị quyết, chỉ số tham nhũng của Việt Nam đã rớt từ hạng 76 năm 2000 xuống hạng 112 năm 2012, và ba năm qua vẫn không cải thiện được một điểm nào. Sau 41 năm “độc lập, tự do, hạnh phúc”, xã hội Việt Nam hư thối hơn những nước cách đây không lâu còn chìm đắm trong chiến tranh.
Khẩu hiệu “Cá cần nước sạch, Dân cần minh bạch” không phải là một đòi hỏi mà là một khẳng định. Người dân cần được lãnh đạo bởi một chính quyền minh bạch. Nhưng tìm đâu ra minh bạch tại Việt Nam? Không tìm đâu ra bởi vì đơn giản minh bạch không tồn tại dưới chế độ CS và do đó, cách duy nhất để có minh bạch là người dân phải đứng lên tạo dựng cho mình một cơ chế mới thành thật, công khai, trách nhiệm, một chính phủ thật sự do dân và vì dân.
