Nguyễn Hùng (BBC) - Theo nghị trình chuyến thăm Anh, Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng hôm 23/1 sẽ tới chứng kiến phiên Chất vấn Thủ tướng với tên tiếng Anh là Prime Minister's Question Time, còn gọi tắt là PMQ.
PMQ, như trong video của phiên mới nhất hôm 16/1 trên đây, diễn ra thứ Tư hàng tuần, từ 12:00-12:30 mỗi khi Nghị viện nhóm họp và có ít nhất 20 phiên PMQ một năm.
Thủ tướng đương quyền sẽ phải trả lời sáu câu hỏi từ lãnh đạo đảng đối lập chính, hai câu hỏi từ lãnh đạo đảng đối lập lớn thứ hai và rất nhiều câu hỏi từ các dân biểu về bất kỳ vấn đề gì.
PMQ được mô tả như 'võ đài nghị viện' và các chính trị gia là những 'gladiator' do không khí căng thẳng nhưng không thiếu tính hài với những tiếng la ó từ các dân biểu, vốn có thể át những câu phán của chủ tịch quốc hội.
Các nhà bình luận Anh nói có thủ tướng Anh sợ bủn rủn cả người mỗi lần phải đứng lên bục trả lời các câu hỏi và bất kỳ thủ tướng nào cũng sẵn sàng xóa bỏ PMQ nếu họ có thể làm được như vậy.
'Phép thử uy quyền'
PMQ ở thể thức hiện nay được áp dụng kể từ khi Thủ tướng Tony Blair lên cầm quyền hồi năm 1997.
Trước đó, từ khi chính thức bắt đầu hồi tháng 10/1961, PMQ diễn ra hai tuần một lần vào thứ Ba và thứ Năm, mỗi hôm 15 phút từ 15:15.
Ông Blair và bà đầm thép Margaret Thatcher được cho là hai thủ tướng vững vàng nhất và đã ở thế thượng phong trên bục PMQ.
"Bà Thatcher, nói một cách hình tượng, tuần nào cũng nhai ngấu nghiến Neil Kinnock, đối thủ chính của bà, và nhổ ông ra."
Chris Moncrieff, cựu biên tập viên chính trị của Press Association
Cựu biên tập viên chính trị của Press Association, Chris Moncrieff, viết trên báo The Independent:
"Bà Thatcher, nói một cách hình tượng, tuần nào cũng nhai ngấu nghiến Neil Kinnock, đối thủ chính của bà, và nhổ ông ra."
Bản thân bà Thatcher sau này viết trong hồi ký rằng PMQ là "phép thử thực sự uy quyền của [thủ tướng] tại Nghị viện, uy tín của [thủ tướng] trong đảng, sự nắm bắt chính sách và có các dữ kiện để biện hộ cho chính sách."
Nhà báo Michael White nói bà Thatcher thường uống chút whisky trước mỗi kỳ PMQ trong khi ông Blair thừa nhận trong hồi ký rằng ông "luôn sợ" các phiên chất vấn và thường uống thuốc ngủ để đảm bảo có sáu tiếng ngủ trước mỗi PMQ.
Bà Thatcher cuối cùng cũng phải từ chức khi các dân biểu tấn công bà trong những phiên chất vấn hồi năm 1990 còn ông Tony Blair cũng 'suýt chết' hồi năm 2007.
'Phòng họp thù nghịch'
Thủ tướng hiện thời của liên minh Bảo thủ - Dân chủ Tự do, ông David Cameron, cũng là tay lão luyện trong võ đài nghị viện.
Khi còn là lãnh đạo phe đối lập hồi năm 2005, ông Cameron từng móc máy Thủ tướng Tony Blair tại PMQ:
"Tôi muốn nói về tương lai. Ông ấy [Tony Blair] đã từng là tương lai."
Còn đối với người kế nhiệm ông Blair, Gordon Brown, đương kim Thủ tướng từng nói tại PMQ rằng ông Brown là "Thủ tướng analogue trong kỷ nguyên digital."
Ông Cameron là người từng viết hướng dẫn về cách để thành công tại PMQ
Về tính chất của các phiên chất vấn, ông Cameron nhận xét:
"Nếu quý vị là Thủ tướng, đó là cách tuyệt vời để kiểm tra xem các bộ phận [trong chính quyền] làm việc ra sao.
"Hay tin tôi đi, cứ mỗi sáng thứ Tư, quý vị sẽ muốn biết tất tần tật mọi thứ.
"Thì cứ cho là có nhiều thứ thú vị hơn [PMQ].
"Bước vào phòng họp đầy thù nghịch và biết rằng quý vị có thể bị hỏi bất kỳ điều gì là khá căng thẳng.
"Thực ra nó là cách hay để khái quát chính trị Anh: một nền dân chủ mạnh với khiếu hài hước."
Dân chủ 'độc đáo'
Trong vai trò người công kích, cựu lãnh đạo đảng Dân chủ Tự do Charles Kennedy nói ông từng có lúc thấy chán nản khi đóng vai chất vấn nhưng lại thấy vai trò của ông có ý nghĩa khi một bộ trưởng cao cấp trong chính phủ tới gặp ông và nói:
"Ông đã hỏi những câu mà một nửa Nội các muốn hỏi mà không được."
Bản thân ông Kennedy cũng đã vài lần không thể tới dự PMQ mà sau này báo chí phát hiện ra do ông quá say xỉn và kết cục ông cũng phải từ chức.
"Tôi thấy thật may là không phải bước vào cái hố mà ông John Major phải đứng mặt đối mặt với phe đối lập."Tổng thống George Bush cha
Các nhà báo Anh nói nền dân chủ nghị viện của Vương Quốc Anh hoàn toàn độc đáo và ngay cả các chính trị gia Hoa Kỳ cũng không muốn bị chất vấn như vậy.
Tổng thống Bush cha từng được dẫn lời nói: "Tôi thấy thật may là không phải bước vào cái hố mà ông John Major phải đứng mặt đối mặt với phe đối lập."
Nhà báo Anh Barry Gibson nói PMQ đảm bảo rằng Anh sẽ không bao giờ có lãnh đạo dốt nát vì một thủ tướng cần khôn ngoan và ăn nói rõ ràng mới có thể vượt qua các thử thách trong chất vấn.
Ông Gibson nói trong số năm Tổng thống Hoa Kỳ gần đây, chỉ có ông Barack Obama và Bill Clinton đủ sắc sảo để vượt qua PMQ.
Tổng thống Ronald Reagan bị cho là không nắm bắt được các chi tiết để đối mặt với chất vấn hàng tuần, ông Bush cha quá tẻ nhạt còn ông Bush con thì không "đáng để nói tới", theo nhà báo Gibson.
Các nhà báo Anh có lẽ khó nhớ hết tên của các vị thủ tướng gần đây của Việt Nam.
So sánh hai hệ thống Anh và Việt, hẳn bạn cũng thấy thú vị khi nghĩ liệu các ông Phạm Hùng, Đỗ Mười, Võ Văn Kiệt, Phan Văn Khải và Nguyễn Tấn Dũng có 'thọ được qua' ít nhất 100 buổi chất vấn kiểu Anh cho một nhiệm kỳ năm năm của họ hay không.
Bài viết của Nguyễn Hùng dựa trên tài liệu từ trang web của Nghị viện Anh, cùng các bài viết của Barry Gibson, Chris Moncrieff và Michael White.
