Bùi Tín - Nhân ngày quốc khánh Trung Quốc 1-10- 1949 – 1-10-2011, trên báo chí quốc tế đang diễn ra cuộc bàn luận lý thú về triển vọng phát triển của Trung Quốc. Có những ý kiến trái ngược nhau.
Một bên là những ý kiến ca ngợi sự phát triển liên tục của Trung Quốc, từ một nước nghèo, lạc hậu, thực hiện 4 hiện đại hóa, trở thành nước công nghiệp ở mức trung bình, đang lao tới như một đoàn tàu tốc độ cao, gia nhập câu lạc bộ các nước phát triển, thành siêu cường.
Trên báo The Age của Úc một nhà bình luận nổi tiếng dự đoán rằng Trung Quốc vẫn sẽ duy trì tỷ lệ phát triển chừng 10 % mỗi năm, sau khi vượt giá trị sản lượng nước Đức, nước Anh, năm nay vượt qua Nhật Bản, tất sẽ vượt Hoa Kỳ trong hơn 1 chục năm nữa thôi. Hoa Kỳ và châu Âu đang lâm vào khủng hoảng và trì trệ nặng kéo dài cả về tài chính và kinh tế. Có thể đoán trước thế kỷ XXI là thế kỷ của Trung Quốc. Nhiều nhà kinh tế Trung Hoa cũng tỏ ra lạc quan, nêu cao vai trò chủ nợ thế giới của Trung Quốc, có dự trữ ngoại tệ hơn 3 ngàn tỷ đôla, đang phóng túng đầu tư và viện trợ lớn cho hàng loạt nước châu Phi, còn bỏ tiền đầu tư và cho một số nước châu Âu vay dài hạn để kiếm thêm lợi nhuận lớn.
Tuy nhiên, cũng có luồng suy nghĩ và lập luận trái ngược. Một số chuyên gia kinh tế, như Robert Fogel, giáo sư đại học Harvard Hoa Kỳ được tặng giải Nobel về kinh tế; nhà bình luận Salvatore Babones… cho rằng nên thận trọng, đi vào chiều sâu tình hình kinh tế - xã hội để phân tích, cần thấy Trung Quốc có nhiều nét đặc thù. Trung Quốc hiện là nước mới giàu lên, nhưng còn rất nghèo, tổng sản lượng lớn là do dân quá đông, hơn 1,3 tỷ dân, nhưng hiện thu nhập tính theo đầu người lại đứng thứ 93 của thế giới - hơn 4.000 đôla/năm - chỉ bằng 1/10 của Hoa Kỳ. Chất lượng phát triển rất thấp. Các nhà kinh tế - xã hội cho rằng từ nghèo giàu lên đến mức trung bình có thể là một bệ phóng, lại có thể là một cạm bẫy. Họ đưa ra những thí dụ ở Nam Mỹ và châu Á. Argentina trong 26 năm từ 1964 đến 1990 sản lượng tính theo đầu người từ 1.000 đôla lên đến 8.000 đôla, nhưng 12 năm sau con số ấy tụt hẳn xuống, nay chỉ còn 2.000. Indonesia và Philippines cũng vậy, sau một thời gian phát triển cao lại trì trệ, từ hơn 3.000 đôla nay chỉ còn 2.000 đôla/năm. Trong khi đó Singapore và Nam Triều Tiên giữ được tốc độ phát triển đều đặn, nay đạt hơn 40.000 đôla/năm. Đó là những con hổ phát triển lên thành rồng.
Vậy bí quyết để biến thành hổ rồi thành rồng là gì? Các bài phân tích chỉ rõ ngay sau khi đạt được phát triển tốc độ khá cao, lãnh đạo các nước đó cần khiêm tốn và tỉnh táo, có những chính sách và chủ trương kịp thời:
- Phân chia thành quả phát triển công bằng, rộng khắp, ngành nào, địa phương nào, cá nhân nào đóng góp nhiều cho phát triển được hưởng tương đương, không để cho sự tăng trưởng chung bị những kẻ bất xứng tước đoạt một cách bất công, sẽ làm mất nhuệ khí phát triển, nhất là các nhà kinh doanh vừa và nhỏ;
- Việc phòng chống tham nhũng và lãng phí phải được đặt ra cấp bách nghiêm chỉnh,
thành quả phát triển ưu tiên tăng vào quỹ tiền lương cho lao động, viên chức, thực hiện pháp luật thật nghiêm, đề cao đạo đức xã hội, coi kẻ tham nhũng xấu và nhục như bọn móc túi, bọn đào ngạch, bọn mafia cướp nhà băng. Để ai cũng không cần, không dám, không nỡ phạm tội tham nhũng, như ông Lý Quang Diệu khuyên nhà cầm quyền Hà Nội để rồi lắc đầu chán nản «vì họ không muốn nghe tôi».
- Thành quả phát triển cần dồn trước hết không phải cho quốc phòng an ninh thường là
một cách quá đáng, vượt quá xa sự cần thiết, mà cho giáo dục, y tế và nghiên cứu khoa học, vì đó là những nhân tố trực tiếp nâng cao chất lượng của nhân lực, của con người, động lực đầu tiên của phát triển. Riêng với Trung Quốc đây là vấn đề hệ trọng vì nền giáo dục trong cả nước còn sơ khai, cấp đại học bị xếp hạng thấp, y tế xã hội lạc hậu, bảo hiểm xã hội thô sơ.
Điều nguy hiểm ở Trung Quốc hiện nay là chênh lệch giàu nghèo không những không thu hẹp, lại mở rộng ra ở mức quá đáng. Mới cách đây 30 năm, Trung Quốc chỉ có vài tỷ phú đôla, nay đã lên đến gấn 200 tỷ phú, tỷ phú giàu nhất sắp được vào Ban Chấp hành Trung ương đảng CS. Trong khi ở sâu trong nội địa, có vùng thu nhập bình quân chỉ đạt 1/10 mức trung bình. Hiện nay 1% dân số - chừng 12 triệu người thuộc phe nhóm, gia đình, con ông cháu cha thế lực cầm quyền - nắm trong tay hơn 40 % tài sản quốc gia. Bất mãn xã hội tăng rõ rệt. Mất ổn định chính trị do lòng dân không yên thêm trầm trọng. Bùng nổ xã hội là tất yếu. Hiện nay một năm đã có hơn 300.000 cuộc đấu tranh, đình công, bãi công, phá hoại công sở, nhà máy, gấp 6 lần 10 năm trước.
Các học giả gọi tình trạng đó là «bị sập bẫy của phát triển», «chui vào cạm bẫy của mức công nghiệp trung bình», lãnh đạo thất bại trong việc «làm chủ chất lượng phát triển», làm thui chột công cuộc phát triển vì không thay đổi cơ chế, không chuyển đổi hệ thống cai trị.
Họ cho đây là căn bệnh cận thị của các nhà độc đoán, không sao nhìn nhận ra tâm lý quần chúng tuy khao khát tiền của vật chất, nhưng khi tạm no đủ, họ càng khao khát công bằng xã hội, tự do kinh doanh và nhân cách làm người.
Các nhà kinh tế chỉ cho giới lãnh đạoTrung Quốc rõ là Nam Triều Tiên, Đài Loan, Philippines, Indonesia không bị sập bẫy là vì đã sớm từ bỏ chế độ quân phiệt Park Chung Hee, chế độ độc tài Tưởng Giới Thạch, chế độ độc đoán Ferdinand Marcos và Suharto. Ngay Singapore cũng đã cho phép đảng Dân chủ hoạt động và đặc biệt thực hiện tự do báo chí cởi mở nhất Đông Nam Á, có nền hành chính «thân dân và trọng dân» nhất châu Á, còn đạt kỷ lục về chống tham nhũng, chính quyền trong sạch, đứng hàng đầu của thế giới.
Có nhiều nhân vật cấp cao của Trung Quốc đồng tình cảnh báo nguy cơ «sập bẫy» trên đây.
Trung tướng Lưu Á Châu, chính ủy Học viện Quốc phòng, công khai cảnh báo rằng Trung Quốc sẽ sụp đổ như Liên Xô trước đây nếu không sớm từ bỏ chế độ hiện nay. Ông tự nhận là người yêu nước nên mới cảnh báo điều này, ông khẳng định ông không là kẻ theo Mỹ, nhưng công nhận kiểu chế độ Hoa Kỳ là mô hình tốt nhất. Ông chỉ rõ sức mạnh Hoa Kỳ không nằm ở phố Wall, trụ sở của các trùm tư bản; cũng không nằm ở thung lũng Silicon, trung tâm sản xuất điện tử ở California, mà là ở cơ chế dân chủ và nền pháp trị tiên tiến, mô hình mà Trung Quốc cần áp dụng để phát triển bền vững.
Sự sụp đổ đột nhiên của các chế độ độc đoán ở Bắc Phi đang trên đà phát triển là thêm một cảnh báo «sập bẫy trong phát triển» cho Trung Quốc và một số nước phát triển không lành mạnh, chênh lệch giàu nghèo mở rộng toang hoác, do đó không vững bền, chứa nhiều nguy cơ, dễ đổ vỡ.
