Trong chiến tranh, tình đồng chí cần thiết để nối kết những con người cùng ý chí, chiến đấu lao vào chỗ chết. Tất nhiên, góp phần cho chiến thắng của người cộng sản như Liên xô, Trung Quốc hay Việt Nam... không thể không kể đến việc thi hành các chính sách chuyên chính độc ác, nhưng phải thừa nhận những ưu điểm trong tình đồng chí đã đóng vai trò không nhỏ giúp con người đứng ngẩng cao đầu trước thử thách và nối kết họ lại trong tinh thần tự nguyện trong những hoàn cảnh cực kỳ khó khăn.
Nguyễn Thái Học cùng 12 đồng chí bước lên đoạn đầu đài nhận cái chết là bài học lịch sử không ai trong chúng ta không biết. Tình đồng chí của họ không những đã thăng hoa trong những giây phút bi hùng ngày 17/6/1930 mà còn lưu lại mãi sau nầy cho hậu thế. Nhà thơ Chính Hữu cũng minh họa tình đồng chí trong những năm đầu cuộc kháng chiến chống Pháp:
"Áo anh rách vai
quần tôi có vài mảnh vá
miệng cười buốt giá
chân không giày
thương nhau tay nắm lấy bàn tay"
Tình đồng chí cao đẹp khi nó kết hợp một cách tự nguyện từ những người bị đàn áp, quyết tâm tranh đấu để dành lại quyền bình đẳng, quyền được sống và quyền mưu cầu hạnh phúc. Điều kiện ắt có của tình đồng chí là bị áp bức, điều kiện đủ là phải sống chật vật nghèo khó. Nếu không có áp bức nghèo khổ, không thể phát sinh ra tình đồng chí.
Nếu làm đồng chí với nhau trong điều kiện hiện nay, tình cảm đó nhất định sẽ biến đổi qua một hình thái khác. Lý do: những đồng chí trong đảng cộng sản bây giờ không bị áp bức, mà ngược lại đi áp bức người khác. Cán bộ cộng sản bây giờ cũng không nghèo, thậm chí giàu có sống vật chất đế vương.
Mấy năm gần đây báo chí lề phải không còn gọi các lãnh đạo cao cấp là "đồng chí" như những thập niên trước. Họ gọi bằng ông hoặc bằng chức danh để chứng tỏ sự "khách quan" đổi mới. Ngay cả trên báo không lề như Dân Làm Báo, cột đèn (**) cũng viết đơn "Kính thưa Thủ tướng" để đi khỏi Hà Nội ! Rõ ràng chữ đồng chí ngày nay không còn hợp thời. Trong hoàn cảnh nước ta, nó là sản phẩm của một thời lịch sử, đáng lẽ phải chết theo lịch sử nhưng nó cứ sống dây dưa, gây nên bao nhiêu tai hại.
Một lần ra Hà Nội ghé thăm nhà ông anh họ, sẵn chúc mừng người cháu vừa tốt nghiệp trung học. Tôi hỏi cháu vào Đoàn chưa thì nó lắc đầu. Ông anh giải thích: "Anh cũng chẳng muốn nó vào làm gì. Ngày xưa mình vào đảng là để chết, để hy sinh. Bây giờ vào đảng là để tìm cách leo cao vơ vét. Bọn cơ hội chúng nó nhiều lắm em ạ ! Thế hệ con mình bon chen làm gì cho nó nhục?" Ngày xưa ông anh tôi háo hức trở thành đảng viên trước giờ ra trận, thì ngày nay đời con anh hoàn toàn lạnh nhạt với khái niệm đảng đoàn ngay từ môi trường trung học.
Tôi cũng có người bạn tên K. con gia đình liệt sĩ, anh ta tốt nghiệp Y khoa chuyên môn rất khá nhưng không chịu vào đảng. Chức vụ cao nhất chỉ tới trưởng khoa ở một bệnh viện tỉnh, trong lúc đàn em cứ qua mặt ào ào. Đến khi chịu hết nổi, anh xin thôi việc. Gặp lúc nghành y tế bung ra làm ăn, anh hùn hạp mở bệnh viện tư với vài người bạn. Nghe đâu làm ăn cũng khấm khá. Gặp nhau K. cười ha hả: "Trong đời, tớ chưa bao giờ gọi thằng nào bằng đồng chí".
Khi những mục tiêu cao cả không còn, sự nối kết đồng chí trở nên lạc lỏng. Đất nước đã hòa bình, đảng lãnh đạo thu tóm mọi quyền bính, tình đồng chí của những đảng viên cộng sản bây giờ không còn là tình đồng đội mà đã biến chất thành quan hệ bè phái, một quan hệ thực dụng nhắm vào quyền lực và quyền lợi.
Tình cảm không thể nẩy sinh giữa những người chỉ nghĩ đến công danh bằng con đường tắt. Tình cảm cũng không thể nẩy sinh giữa những con người sống không thật trong môi trường đạo đức giả. Muốn tiến thân bằng con đường tắt, anh phải quên mình đi, phải nói những điều người ta nói. Phải biết bảo vệ mình bằng cách để người khác nhìn thấy tư tưởng, lòng trung thành mình đối với tập thể. Có hai loại người thích nghi được trong môi trường đó: Hoặc thật dốt nát hoặc là một người cơ hội. Người ta gọi nhau là đồng chí, nhưng sâu trong ánh mắt là những đo lường, toan tính và nếu cần, sẵn sàng chơi nhau sát ván.
Những người đồng chí có tấm lòng ngày xưa bây giờ hẵn ngao ngán trước vận nước đảo điên. Họ đã dựng nó lên nhưng bây giờ không biết cách nào lấy nó xuống. Thế hệ đàn anh nay đã về hưu có thời giờ nhìn lại nhận ra rằng chế độ nầy nó bất công quá, nó phản động quá. Ngày xưa họ bị lừa gạt bởi chủ thuyết cao siêu của Marx về một thế giới đại đồng, có người bị hoàn cảnh ép buộc không có nhiều chọn lựa, nhưng bây giờ thảy đều nhìn nhận một thực tế: Đảng Cộng sản chưa bao giờ đem lại hạnh phúc cho dân, dù đã 36 năm nước nhà hoàn toàn thống nhất.
Nhạc sĩ Phan Văn Hưng viết:
"thằng thật tài ba thì đạp xích lô
còn thằng giàu cha là thằng ma cô
.......
thằng ngụy gần điên nằm tù rục xương
còn thằng đảng viên sống trong ân hận"
Mời các bạn bấm vào nghe bài hát "Bạn bè của tôi" của nhạc sĩ Phan Văn Hưng để kết thúc dòng tâm tình nầy.
danlambaovn.blogspot.com
---
(*) Khác biệt giữa đồng bào và đồng chí - Le Nguyen
(**) Cột đèn đòi đi - Nguyễn Bá Chổi
