“Cuộc đối kháng bất bạo động của ông Václav Havel đã làm rung chuyển nền móng của một đế quốc, phơi bày sự trống rỗng của ý thức hệ hà khắc, đồng thời chứng minh rằng đức lãnh đạo tinh thần công chính có sức mạnh vượt trội hơn bất kỳ loại vũ khí nào" - Barrack Obama
*
Việt-Long ( RFA) - Trong khi cái chết của chủ tịch Bắc Hàn gây nên nhiều nguồn dư luận, thế giới không quên chú ý đến sự ra đi vĩnh viễn của một nhân vật được gọi là biều tượng dân chủ của Tiệp Khắc, linh hồn của cuộc “Cách mạng Nhung” 1989.
Kịch tác gia, nhà báo, nhà thơ, nhà đạo diễn, nhà bất đồng chính kiến Václav Havel từ vị trí một người tù chính trị đã trở thành Chủ tịch thứ 10 và cuối cùng của Tiệp Khắc vào năm 1989. Đó là năm bức tường Berlin sụp đổ và cuộc “Cách mạng Nhung” ở Tiệp Khắc hoàn thành mỹ mãn, giải thể chế độ Cộng Sản trên xứ sở này không cần tới một tiếng súng. Đến năm 1993 ông trở thành Tổng thống đầu tiên của Công Hoà Czech, vào khi Tiệp Khắc, tức Czechoslovakia, vừa tách ra thành hai nước Czech và Slovakia.
Bước đường sự nghiệp của ông tương tự như của lãnh tụ Nelson Mandela ở châu Phi, không gian khổ bằng, nhưng đầy màu sắc rực rỡ trong một cuộc đởi hoạt động với thiên tài của một nghệ sĩ và niềm tin vào chính nghĩa của một nhà cách mạng chân chính.
Tự rèn học vấn
Tổng thống Václad Havel tiếp Đức Đạt Lai Lạt Ma tại Prague, 2008. AFP photo
Václav Havel sinh năm 1936 tại Prague. Ông xuất thân từ một dòng dõi doanh thương trí thức giàu có và nổi tiếng có liên quan chặt chẽ với những sự kiên văn hóa và chính trị của Tiệp Khắc từ các thập niên 1920 và 1940. Với lý lịch “tư sản”, Vaclav Havel không được vào học trung học phổ thông dưới thời Cộng Sản.
Thiếu niên Havel 15 tuổi đi làm phụ tá cho một phòng thí nghiệm hoá học, đi học đêm và hoàn tất chương trình trung học vào năm 1954. Xin vào trường cao đẳng nhân văn nhưng không được nhận vì lý lịch, ông ghi danh vào phân khoa kinh tế trường đại học kỹ thuật Prague , nhưng bỏ học sau hai năm.
Sau thời gian nghĩa vụ quân sự, năm 1959 Vaclav Havel làm công việc hậu trường sân khấu và học hàm thụ Học viện Nghệ thuật Trình diễn Prague. Ông bắt đầu viết kịch trong thời gian này, và tác phẩm trường kịch đầu tay của ông lập tức nổi tiếng quốc tế. Tựa đề được dịch sang Anh ngữ là “The Garden Party”, kịch phẩm châm biếm nền nếp văn hóa chính trị hoá đầy khoa trương với toàn những ngôn từ rỗng tuếch vô nghĩa của các chế độ Cộng Sản. Những tác phẩm liên tiêp sau đó càng giúp ông thêm nổi tiếng như một nhà văn hoá trẻ trung, kỳ tài, đối kháng.
Ông là tác giả của hai mươi vở trường kịch và hằng trăm tác phẩm được dịch thuật ra nhiều thứ tiếng trên khắp thế giới, trong suốt trong thời gian trước và sau khi trở thành nguyên thủ quốc gia. Ông cũng đoạt nhiều giải thưởng quốc tế về văn học, nhân quyền, được nhiều nhà lãnh đạo quốc gia kính nể, trong thời gian ấy cho đến sau này.
Dấn thân vào chính trị
Càng đến gần giữa thập niên 1960 Vaclav Havel càng chú trọng hơn vào địa hạt chính trị. Sau khi cuộc cải tổ dân chủ hoá Tiệp Khắc “Mùa Thu Prague (Pra-Ha)” bị xe tăng Liên Xô nhân danh “Khối liên minh quân sự Warsaw (Vac-Xa-Va)” đè bẹp, ông càng hăng hái và năng động hơn trong những hoạt động chính trị trực tiếp, công khai, với tài hùng biện và chiều sâu tư tưởng trong mọi tác phẩm, văn kiện do ông soạn thảo, phổ biến, đặc biệt kiên định với lý tưởng bất bạo động.
"Diễn đàn Công dân" do ông chủ trương, cùng với tuyên ngôn “Hiến Chương 77” do ông soạn thảo phần lớn và phổ biến trên Diễn đàn này để kết hợp mọi ý kiến, đã đem lại cho ông danh tiếng quốc tế của một nhả chính trị, nhân quyền. Ông được coi như lãnh tụ phong trào đối lập tại Tiệp Khắc.
Danh tiếng ấy đồng thời cũng đưa ông vào nhà tù của chế độ Cộng Sản Tiệp khi Warsaw coi ông là thành phần cần phải bịt miệng để ngăn chặn ảnh hưởng đang làm bén lên ngọn lửa cách mạng dân chủ khắp Đông Âu. Trong tù ông vẫn tỏ ra vững tin vào chân lý, hiên ngang thách đố, không ngừng đối kháng. Ông trở thành nguồn cảm hứng cách mạng cho người Tiệp Khắc cũng như toàn thể phần Đông Âu còn nằm dưới ách Cộng Sản.
"Cách Mạng Nhung" êm đềm
17 tháng 11-1989. Cảnh sát Tiệp đàn áp một cuộc biểu tinh đòi dân chủ của sinh viên học sinh Prague, làm nổ bùng những cuộc biểu tình rộng lớn gấp bội. Ngày 19, 200 ngàn người biểu tình. Ngày 20 con số trở thành 500 ngàn người, đòi giải thể chính phủ độc đảng của đảng Cộng sản Tiệp Khắc.
Ngày 27, toàn dân Tiệp tổng đình công 2 giờ đồng hồ. Ngày 28 tháng 11, đảng Cộng sản cầm quyền tuyên bố rời bỏ quyền lực chính trị, giải thể chế độ độc đảng. Đầu tháng 12 mọi hàng rào kẽm gai và chướng ngại vật cạnh biên giới với Tây Đức và Áo được rỡ bỏ.
Mùng 10 tháng 12, chủ tịch đảng Cộng sản Tiệp kiêm chủ tịch nước Gustav Husak từ chức sau khi đã chỉ định một chính phủ không cộng sản đầu tiên của Tiệp từ năm 1948.
Ngày 28 tháng 12, cựu chủ tịch Alexander Dubcek của Tiệp khắc thời “Mùa Xuân PraHa” được bầu làm chủ tịch Quốc hội Liên bang. 29 tháng 12, Václad Havel được bầu làm chủ tịch Liên bang Tiệp Khắc.
Tháng 6-1990 Tiệp Khắc mở cuộc tuyển cử dân chủ đa đảng đầu tiên kể từ 1946, hợp pháp hoá chính phủ Havel. Qua năm 1992 ông Havel không được khối dân cử người Slovak ủng hộ bầu lại làm Tổng thống vì ông cố duy trì Liên Bang Tiệp Khắc, chống lại sự tách đôi làm hai nước Tiệp và Slovakia. Khi người Slovak tuyên bố tách khỏi liên bang, ông tuyên bố không làm lãnh đạo một quốc gia chia rẽ, và từ chức ngày 20 tháng 7, 1992.
Tuy nhiên, sau khi Cộng Hoà Tiệp thành hình, ông lại ra tranh cử vào ngày 26 tháng 1 năm 1993, lại được bầu làm Tổng thống Cộng Hoà Tiệp, một chức vụ nặng về nghi thức hơn thực quyền, nhưng biểu trưng cho tinh thần dân chủ và nền văn hoá khai phóng lâu đời của người dân Tiệp.
Tổng thống Obama và Tổng thống Havel hội kiến tại Prague năm 2009- AFP photo
Ngày 2 tháng 2-2003, Václav Havel hoàn tất nhiệm kỳ Tổng thống thứ nhì, rời sân khấu chính trị. Từ đó ông vẫn không ngừng hoạt động văn hóa, trở thành một khuôn mặt được ngưỡng mộ tại các trường đại học và học viện nổi tiếng tại Hoa Kỳ, châu Âu, trong vai trò diễn giả, thỉnh giảng và nghiên cứu. Ông cũng được mời hội kiến với nhiều nguyên thủ quốc gia, trong số đó có hai Tổng thống Mỹ Bill Clinton và Barrack Obama.
Biểu tượng thân yêu
Hình ảnh của Vaclav Havel có vẻ như rụt rè, với bộ ria lưa thưa và điếu thuốc lá liền miệng suốt ngày, đầy vẻ kịch sĩ và trí thức, đã trở thành hình ảnh thân yêu đối với người dân Tiệp và biểu tượng dân chủ của Đông Âu từ thập niên 1960 đến mãi sau này. Ông qua đời ngày chủ nhật 18 tháng 12 năm 2011, vì ung thư phổi lâu năm tái phát.
Với tài hùng biện và tài năng văn học nghệ thuật hiếm có, với đức hy sinh quên mình cho lý tưởng cách mạng bất bạo động, Vásclav Havel từng được Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton so sánh với thuỷ tổ của lý tưởng bất bạo động, "Thánh” Mohandas Karamchand Gandhi của Ấn Độ, và lãnh tụ nhân quyền Martin Luther King Jr. của Mỹ. Thủ tướng Anh Margaret Thatcher từ thế kỷ trước đã ca ngợi ông như một nhân vật nổi bật của thế kỷ 20.
Tổng thống Barrack Obama tuyên bố từ Washington: “Cuộc đối kháng bất bạo động của ông Václav Havel đã làm rung chuyển nền móng của một đế quốc, phơi bày sự trống rỗng của ý thức hệ hà khắc, đồng thời chứng minh rằng đức lãnh đạo tinh thần công chính có sức mạnh vượt trội hơn bất kỳ loại vũ khí nào"
