Chỉ còn đúng một tuần nữa[1] là Phạm Thanh Nghiên sẽ mãn hạn tù. Thấm thoắt 4 năm đã trôi qua kể từ ngày cô gái bé nhỏ của đất cảng Hải Phòng bị bắt, đúng ra là lôi đi, ngay trong lúc đang tọa kháng tại nhà với tấm biểu ngữ “Hoàng Sa, Trường Sa, Việt Nam” quấn xung quanh người.
Trên bánh của những chiếc xe ôm đi đến nhà Phạm Thanh Nghiên chúng tôi vẫn cảm thấy băn khoăn vì trước đây có nghe phong thanh rằng những việc làm của Phạm Thanh Nghiên không được gia đình ủng hộ lắm. Liệu sự viếng thăm của chúng tôi có được gia đình hoan nghênh? Nhưng với ý nghĩ mạnh dạn “nếu gia đình, người dân chưa ủng hộ mà chúng ta lại xuôi tay thì làm sao người dân, xã hội hiểu ra được sự thật, làm sao người dân có thể ủng hộ, tham gia những việc làm tốt đẹp?” nên chúng tôi tự tin “quất” thêm hai bác xe ôm: “Bác đi nhanh nhanh cho chúng em tý!”. Sau những con phố lớn với những cái tên loáng qua như Lê Lợi, Cầu Đất, Cầu Tre,…sau những cú lượn, vòng ngoằn nghoèo điệu nghệ của hai bác xế ôm trong những khu dân cư chật hẹp của đất cảng, cuối cùng chúng tôi cũng đến và yên vị trong ngôi nhà xinh xắn của gia đình Phạm Thanh Nghiên: Nhà số 17, Liên khu Phương Lưu, Đông Hải 1, Quận Hải An.
 |
| Phạm Thanh Nghiên trước khi bị bắt |
Nhưng khác với “phong thanh” và “băn khoăn” trước đó, chúng tôi đã được đón tiếp rất thân tình ngay sau khi chúng tôi giới thiệu là những người yêu mến và ủng hộ những việc làm của Phạm Thanh Nghiên và muốn thăm gia đình, muốn biết về tình hình của Phạm Thanh Nghiên khi chỉ còn vài ngày nữa là “chị Nghiên mãn hạn tù”.
Rất may mắn, chúng tôi được gặp cả bác Nguyễn Thị Lợi, mẹ của Phạm Thanh Nghiên, năm nay 77 tuổi và hai người chị của Phạm Thanh Nghiên cùng một vài người bạn của gia đình lúc đó cũng đang có mặt. Như vậy là "nguồn tin" không quá đơn điệu và sự có mặt trông rất thân tình của người ngoài gia đình làm chúng tôi vui và yên tâm hẳn lên. Có nghĩa là, dù ở nơi tỉnh lẻ và ở khu bình dân, không phải người dân nào cũng e ngại cũng “tránh xa gia đình kẻ phản động” như nhà cầm quyền vẫn tuyên truyền.
Qua vài câu thăm hỏi gia đình chúng tôi sốt ruột đi ngay vào điều chúng tôi đang nóng lòng: “Thưa bác và hai chị, tình hình sức khỏe của chị Nghiên hiện nay ra sao? Gia đình mình vẫn đi thăm chị Nghiên thường xuyên chứ ạ?” Thế rồi chúng tôi được bác Lợi và hai người chị cho biết gia đình vẫn đi thăm nuôi Nghiên thường xuyên ở Trại giam số 05 Thanh Hóa thường thường hai tháng hoặc một tháng một lần. Mỗi chuyến đi là một hành trình bắt đầu từ 03h sáng bằng xe khách và về lại nhà vào đêm muộn hoặc sang ngày hôm sau. Chuyến thăm nuôi Phạm Thanh Nghiên gần đây nhất là vào ngày 26/07/2012, tinh thần của Nghiên “vẫn thế”, “sức khỏe tạm được”, “nó bảo là cách đấy ít thời gian đã có công an an ninh của Bộ và Thành phố vào gặp và hỏi nó là ”Chị Nghiên sắp được về rồi đấy. Vậy khi về chị Nghiên có suy nghĩ gì về việc làm tiếp theo không?”, nó bảo nó nói là: “Tôi vẫn phải yêu Tổ quốc tôi và tôi vẫn sẽ tiếp tục làm những việc như đã làm.” Thế là mấy anh an ninh nói:”Vậy thì chúng ta sẽ còn phải gặp nhau nhiều đấy.”, nghe xong câu đó nó bảo nó không nói gì cả.”
Về chuyện cương cường bộc trực như thế của Phạm Thanh Nghiên thì chúng tôi không lạ vì đã nghe thấy từ lâu rồi. Khoảng năm 2007 khi Nghiên đã gặp gỡ nhiều người hoạt động cổ xúy cho dân chủ và nhân quyền ở cả Hải Phòng và Hà Nội, một lần khi phải làm việc với công an, bị công an vặn vẹo, đe nẹt trong việc gặp gỡ, Phạm Thanh Nghiên đã nói luôn:”Nếu các anh gọi những người đó là phản động thì tôi tuyên bố tôi phải ủng hộ và chơi với phản động. Tôi đã gặp họ nhiều rồi, “phản động” mà lại như thế à?!”
Trong câu chuyện tiếp theo, chúng tôi thấy rất ngạc nhiên vì những gì Nghiên đã thể hiện trong tù, theo như lời hai chị gái và bác Lợi thuật lại, như một người đã trải qua tù nhiều lần chứ không phải là cô gái chân yếu tay mềm mới lần đầu vào chốn lao tù. Không biết cô gái Phạm Thanh Nghiên, khi đi tù nặng chỉ có 36kg, đã học được từ ai hay tự quyết đoán hành động, nhưng những ứng xử như thế này thì chúng tôi thường chỉ nghe được từ những người tù nam giới can trường và lại phải có kinh nghiệm nữa: Thông thường tù thường ở Trại giam số 05 vẫn gọi các nhân viên trại giam (quản giáo) là “ông” hoặc “bà” xưng là “con” hoặc “cháu” bất kể tuổi tác, nhưng Nghiên bé nhỏ nhà ta, sinh năm 1977, chỉ gọi, từ quản giáo thường cho tới giám thị trại giam, là “cán bộ” xưng “tôi” thôi. Hai là, quần áo của nhà gửi vào thường phải đóng dấu bằng sơn đen nhòa nhọet hai chữ “PHẠM NHÂN” to tướng ở trước và sau thì mới được dùng, nhưng Nghiên bảo nhà mang hết quần áo về và chỉ mặc quần áo tù vì Nghiên nói: ”Tôi là Tù Nhân chứ không phải Phạm Nhân”.
Cảm thấy cuộc chuyện trò đang ở vào lúc “ấm nồng” nhất, chúng tôi vội hỏi nhỏ gia đình: “Thưa bác và hai chị, hình như ban đầu gia đình mình cũng phiền lòng với những việc của Nghiên làm lắm phải không?” Bác Lợi tỏ vẻ trầm ngâm, còn hai chị gái thì gần như cùng lên tiếng một lúc, sau đó người chị lớn như nói thay cho cả ba người: “Nói thật với các bác, ban đầu nhà em mệt mỏi lắm vì như các bác biết đấy, nhà em chỉ là dân lao động vôi vữa, chân tay thôi, trong khi đó thì bố lại đang ốm nằm đấy mà nó thì chưa đâu vào đâu cả. Thế mà suốt ngày cứ đi đâu suốt rồi lúc về lại ôm lấy cái máy tính, máy tiếc mà toàn chuyện đâu đâu thôi. Có lần em tức quá em đã tát Nghiên một cái khi thấy nó cứ ngồi dán mắt vào cái máy tính. Nhưng sau khi nó bị bắt, phần vì thương em mình, phần vì hiểu ra những việc làm của em mình là tốt và đúng nên thôi không giận nó nữa. Nó là đứa út ít nhất nhà, người lại gầy yếu nhất nên thương lắm các bác ạ.” Đến đây tất cả chúng tôi cùng lặng đi.
Hai chị gái Nghiên: "Vì hiểu ra những việc làm của em mình là tốt và đúng nên thôi không giận nó nữa."
Để phá vỡ cái không khí nặng nề đó, chúng tôi vội chuyển chủ đề và cũng là điều chúng tôi muốn xác minh: “Hình như chị Nghiên nhà mình mới chỉ tốt nghiệp phổ thông?” Lần này thì bác Lợi phân trần: “Phải nói rõ thế này, hồi nó học xong lớp 11 thì nó nghỉ học và có đi vào miền Nam một thời gian. Sau đó mấy năm, mới quay ra và học tiếp lớp 12 bổ túc văn hóa. Học có thế thôi.” Vậy là đúng như chúng tôi đã nghe, Phạm Thanh Nghiên chỉ có bằng chính thức cao nhất, mà các giấy tờ của nhà nước vẫn thường gọi là “trình độ văn hóa”, là lớp 12 bổ túc thôi. Thế mà chúng tôi có những người “giắt lưng” mấy bằng đại học khi đọc “Tâm thư” hay “Uất ức biển ta ơi!” cũng phải thừa nhận chưa chắc mình đã viết được những câu văn như thế.
Hai chị gái còn kể cho chúng tôi nghe đã mấy lần Phạm Thanh Nghiên tuyệt thực để đấu tranh không phải cho bản thân mà đòi hỏi một số quyền lợi cho tù nhân như đòi phải cải thiện nước sạch cho tù nhân nữ hoặc yêu cầu phải trả lại đệm nằm cho tù trong mùa đông. Chúng tôi hỏi những lần đấu tranh đó có thành công thì các chị nói: ”Hình như có lần thành công.”
Đến đây, bỗng dưng chúng tôi cảm thấy lo lắng thực sự, không hiểu sự cương cường như thế ở nơi thân cô thế cô thì Nghiên có bị nhân viên trại giam “trả đũa” không, hai chị gái cho biết: “Chúng em thì không biết rõ nhưng khi tiếp xúc thì thấy mọi nhân viên mà chúng em gặp đều tỏ ra thân tình và đều gọi Nghiên nhà em là “chị” với thái độ tôn trọng và lần vừa rồi có người còn nói với chúng em với vẻ rất vui: “Người nổi tiếng của gia đình mình sắp về rồi đấy!” Nghe thế chúng tôi thở phào và nghĩ bụng: hình như có một qui luật muôn thuở, cai tù có thể rất hách dịch, có thể rất ác nhưng không thể coi thường những người tù trung tín, can trường.
Đến lúc câu chuyện lại đề cập đến vấn đề Biển Đông và biểu tình chống Trung Quốc thì chúng tôi mới sực nhớ ra chính Phạm Thanh Nghiên đã tham gia cuộc biểu tình chống Trung Quốc ngày 09/12/2007 ở trước Đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội và Phạm Thanh Nghiên là người đã đứng đơn, vào ngày 17/06/2008, đề nghị Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội cấp phép để tổ chức một cuộc biểu tình chống lạm phát. Dĩ nhiên lá đơn đó đã bị bác. Và cho dù hai người ký tên trong đơn đã phải vào tù sau đó ít lâu[2], nhưng thời gian qua đã chứng tỏ quyền tự do biểu tình của người dân về mọi vấn đề bức xúc là hoàn toàn đúng đắn và cần thiết.
Bác Lợi, mẹ Nghiên: "Tôi chỉ dạy con tôi phải là người thật, làm thật, nói thật."
Vào cuối câu chuyện, chúng tôi hỏi riêng bác Lợi: “Thưa bác, lúc chị Nghiên bị bắt chắc bác khổ tâm lắm?”, nhìn thẳng chúng tôi bác Lợi nói: ”Tôi cũng đã dự liệu từ trước rồi, với việc làm của nó như thế trong một thời buổi như thế thì việc đó khó mà tránh được. Nhưng từ trước đến giờ tôi chỉ dạy con tôi là phải là người thật, làm thật, nói thật.”
Trên đường về trong sự miên man của cảm xúc vừa thương, vừa mừng, vừa lo và tự hào về Phạm Thanh Nghiên chúng tôi lại nhớ đến một suy nghĩ như đã nghe, đã đọc thấy ở đâu rằng công cuộc cứu nước, dân chủ hóa hiện nay cần phải có một tư duy khác trước, không thể cứ lấy sức mạnh võ biền, lấy tinh thần dân tộc cực đoan làm điểm tựa nếu không muốn vòng quay độc tài vẫn tiếp tục. Nhưng có một thứ chắc chắn vẫn phải luôn luôn cần, đó là: lòng dũng cảm.
Đi trong những cơn gió thổi từ Biển Đông vào thành phố cảng trên đường về chúng tôi như nghe thấy những âm vang thét gào vẫn vọng về từ Hoàng Sa, Trường Sa. Dẫu rằng biển của ta vẫn còn uất ức lắm nhưng chắc chắn vài hôm nữa Phạm Thanh Nghiên sẽ rất vui khi biết rằng bốn năm qua đã có thêm nhiều người trẻ hơn Nghiên, có học vấn hơn Nghiên, có gia đình bề thế hơn Nghiên cũng đã lên tiếng, đã dấn thân vì xã hội, vì sự an nguy của Tổ quốc.○
Nguyễn Phan Chung
11/09/2012
[1] Khi bài viết này lên khuôn thì chỉ còn 05 ngày nữa (ngày 18/09/2012) án tù 04 năm của Phạm Thanh Nghiên kết thúc. Khi về Phạm Thanh Nghiên còn phải bị 03 năm quản chế. Điện thoại liên lạc của gia đình (bác Nguyễn Thị Lợi): 0128 828 0694; 0313 741 629
[2] Lá đơn xin phép biểu tình (ghi ngày 17/06/2008) do Phạm Thanh Nghiên ký tên (người đứng đơn) và hai người tiếp ký: nhà văn Nguyễn Xuân Nghĩa, cựu chiến binh Vũ Cao Quận đều người Hải Phòng. Nhà văn Nguyễn Xuân Nghĩa bị bắt ngày 10/09/2008 (sau đó bị kết án 06 năm tù giam, 3 năm quản chế); Phạm Thanh Nghiên bị bắt ngày 18/09/2008.
