BBC - Một nhà điêu khắc nói có "vấn đề về tham nhũng" trong xây dựng các tượng đài hoành tráng ở Việt Nam, và cho rằng không nên chỉ "gặm nhấm lịch sử", "tự hào mãi về những kỳ tích chiến tranh".
Nguyễn Ngọc Lâm (ảnh trái) hiện là giảng viên ngành Điêu khắc, đại học Mỹ thuật Việt Nam, có nhiều dự án hướng tới việc đưa nghệ thuật điêu khắc tới gần hơn với công chúng, và thể nghiệm nghệ thuật này trên nhiều loại vật liệu phong phú.
Anh trả lời phỏng vấn đài BBC nhân việc Ủy ban Thường vụ Quốc hội hôm 14/1 thảo luận việc ban hành nghị định về hoạt động mỹ thuật.
Theo dự thảo, tác giả được chỉ định sáng tác mẫu phác thảo tượng đài, tranh hoành tráng phải có trình độ đại học trở lên chuyên ngành điêu khắc đối với tượng đài, và có trình độ đại học trở lên chuyên ngành hội hoạ, đồ hoạ, tranh hoành tráng đối với tranh hoành tráng.
Nguyễn Ngọc Lâm: Tôi nghĩ quy định này bình thường thôi, bởi vì khi người ta tham gia thực hiện những công việc, công trình tượng đài, tranh hoành tráng, có quy mô lớn đặt ở các nơi công cộng, đòi hỏi người đó phải có trình độ nhất định nào đó.
Việc họ quy định là có bằng tốt nghiệp, tôi nghĩ là cũng đúng thôi, không vấn đề gì. Việc có bằng tốt nghiệp thì mới được thực hiện những công trình điêu khắc tượng đài hoành tráng, có thể coi đó như là một cái chứng chỉ hành nghề.
BBC:Như vậy là những người có khả năng chuyên môn cao mà không có bằng cấp thì sẽ không được làm đúng không ạ? Nếu quy định này được ban hành?
Thường những người không qua đào tạo, con đường tìm đến thể loại tượng đài hoặc tranh hoành tráng thì ít có cơ hội đến với những người đó, vì ít nhiều làm tượng đài hoành tráng này rất cần đào tạo cơ bản, có những kiến thức về tạo hình rất cơ bản và cần ở trình độ khá cao.
Khả năng mà họ là những người không qua đào tạo mà nhận được những công trình lớn như thế, tôi nghĩ chắc là họ phải có quan hệ nào đó hoặc họ có sự hỗ trợ, có một êkip làm việc của họ ở đằng sau, và những công việc này họ đứng tên thôi.
'Gặm nhấm lịch sử'
BBC: Ở Việt Nam hiện nay khi nhắc tới tượng đài người ta hầu hết đều liên tưởng tới tượng đài cách mạng, danh nhân lịch sử. Rất nhiều trong số đó cả về mặt nghệ thuật và mặt thi công, thực hiện đều có vấn đề. Thế còn những tác phẩm nghệ thuật cá nhân, không hoành tráng và không mang tính chính trị hiện nay đang ở đâu?
Đối với người Việt Nam thì phần lớn bây giờ vẫn quan niệm là điêu khắc, nhất là tượng đài, tượng đài và điêu khắc hoành tráng thì chủ yếu là những đề tài về lịch sử, đề tài về chính trị, có tính chất cổ động.
Và hậu quả của nó là nhiều công trình không đạt được chất lượng về thẩm mỹ lẫn chất lượng về độ bền vật liệu hay là tính kết cấu, do nhiều yếu tố khác nữa.
Cái chuyện mà họ bớt xén chất lượng vật liệu cũng là chuyện phổ biến trong nhiều công trình xây dựng tượng đài.
"Tôi cũng đã đọc một số tư liệu và bài viết của các nhà phê bình, nghiên cứu mỹ thuật thì họ nói là Việt Nam nhiều tượng đài cổ động, hoành tráng chỉ sau Bắc Triều Tiên thôi." - Nhà điêu khắc Nguyễn Ngọc Lâm
Còn mảng tượng điêu khắc có nhiều ngôn ngữ nghệ thuật mà nó nghệ thuật hơn, không phải tượng đài hoành tráng, thì nó tồn tại ở một số công trình, một số mô hình như các trại sáng tác Hà Nội hay các trại sáng tác ở Huế, để lại rất nhiều tác phẩm điêu khắc và được trưng bày ở các khuôn viên nơi công cộng, để cho mọi người được xem.
Một số nữa, theo xu hướng bây giờ ít làm tượng to vì cũng không có chỗ mà bày, đặt, vận chuyển và di chuyển nó rất tốn kém, rất phức tạp.
Bây giờ nhiều nghệ sỹ chuyển sang làm những chất liệu nhẹ hơn, nhỏ hơn, trưng bày trong không gian như trong nhà.
Những dự án lớn ngoài trời thì thực ra nhà nước không có nhiều những dự án đó, mà thỉnh thoảng lẻ tẻ ở các tỉnh thành họ duy trì hàng năm các trại sáng tác điêu khắc trong nước, quốc tế, sáng tác xong tặng lại tác phẩm cho địa phương.
Tôi nghĩ đó là hình thức rất tốt để đại đa số công chúng được thưởng ngoạn và chủ đề cũng phong phú, không bị nặng nề bởi những chủ đề có tính chất cổ động, chính trị, mà có tính giáo dục rất tốt.
BBC: Theo ý kiến cá nhân anh, hình thức sáng tác tranh cổ động, tượng đài cổ động có còn phù hợp với xã hội ngày nay không ạ?
Tôi nghĩ bây giờ nó không còn phù hợp với xu hướng phát triển của xã hội và xu hướng của thế giới nữa rồi.
Tại vì, tôi cũng đã đọc một số tư liệu và bài viết của các nhà phê bình, nghiên cứu mỹ thuật thì họ nói là Việt Nam nhiều tượng đài cổ động, hoành tráng chỉ sau Bắc Triều Tiên thôi.
Xu hướng này, để cho người ta yêu nước, để cho người ta phát triển văn hóa, cho con người hiểu hơn về lịch sử, có văn hóa hơn, thì nên có những hình thức tạo hình khác nữa, chứ không chỉ là tượng đài hoành tráng về mỗi chủ đề chính trị.
Tôi nghĩ là có nhiều cách để quảng bá và tôn vinh. Có nhiều cách ngoài ngôn ngữ tạo hình điêu khắc, có thể mang tính giáo dục, quảng bá, có nhiều hình thức khác, nhưng hình thức tốt nhất là làm sao để đất nước này trở thành đất nước văn minh.
Người ta nhìn vào hiện tại và để hướng tới tương lai chứ không chỉ suốt đời luôn luôn gặm nhấm lịch sử, tự hào với những kỳ tích chiến tranh như thế, tôi nghĩ đấy là cách quảng bá về hình ảnh không còn phù hợp nữa.
Có vấn đề tham nhũng
BBC: Trong môi trường kinh tế của Việt Nam hiện nay phát triển cũng không phải là quá nhanh, hay tăng trưởng quá thuận lợi, thì việc xây những tượng đài tốn tới khoảng 400 tỷ đồng, kèm với đó chúng ta biết là trường hợp cắt xén nguyên vật liệu xảy ra rất nhiều. Có nên thi công những tượng đài như vậy không, hay những dự án như vậy được đề ra là để làm lợi cho một số cá nhân nào đó chứ không phải vì không gian cộng đồng, vì nhân dân?
"Khi có một dự án ra đời thì xung quanh nó có rất nhiều ban bệ và rất nhiều người sống vào đó. Chuyện họ ăn bớt vật liệu, tức là có vấn đề về tham nhũng trong công trình đó là hiển nhiên." - Nhà điêu khắc Nguyễn Ngọc Lâm
Theo tôi, nhà nước không nên có những dự án quy mô tới vài trăm tỷ, đến mấy trăm tỷ đồng như thế.
Bây giờ kinh tế đang rất khó khăn, công trình hạ tầng rất thấp kém, tôi nghĩ nhà nước nên có tầm nhìn. Quảng bá hình ảnh đến bây giờ nó không còn phù hợp nữa, mình cứ làm mãi những cái tượng đó cũng không nên, nên đầu tư những khoản tiền đó vào những việc gì có ích hơn.
Nhưng khi có một dự án ra đời thì xung quanh nó có rất nhiều ban bệ và rất nhiều người sống vào đó. Chuyện họ ăn bớt vật liệu, tức là có vấn đề về tham nhũng trong công trình đó là hiển nhiên.
Tôi nghĩ là không nên có những dự án lớn như thế, rất tốn kém, nên để đầu tư vào những việc khác có ích, những cái thiết thực hơn.
Nước mình vẫn còn nghèo nhưng nhiều dự án chả thiết thực gì cả. Đầu tư mấy trăm tỷ bạc đi xây mấy cái tượng danh nhân mà đi đâu cũng thấy. Hình ảnh nó đẹp thì đã vào trong trái tim của mọi người rồi, không phải phơi bày ra khắp nơi như thế nữa, còn có gì là linh thiêng nữa đâu.
