Le Nguyen (Danlambao) - Có lẽ mọi người trong chúng ta đều biết bốn yếu tố: hiến pháp; các đảng chính trị; bầu cử tự do; truyền thông độc lập là điều kiện cần để nhận diện, thiết chế chính thể dân chủ. Bấy nhiêu đó chưa đủ mà phải cần thêm ba hệ thống gồm: luật pháp dân chủ; tinh thần dân chủ; sinh hoạt dân chủ. Đấy chính là điều kiện đủ để kích hoạt cho thể chế chính trị dân chủ khởi động, đi vào cuộc sống chính trị dân chủ thực tiễn. Cả hai điều kiện cần và điều kiện đủ giống như thể xác và hơi thở tạo thành con người sinh động - thể xác thiếu hơi thở con người sẽ chết, sẽ không tồn tại được và ngược lại hơi thở thiếu thể xác sẽ không có con người hoàn chỉnh, đúng nghĩa là con người. Theo chiều hướng đó, thể chế chính trị dân chủ linh hoạt, hữu hiệu không thể thiếu hoặc không thể không đề cập đến tầm quan trọng sinh tử để thực thi dân chủ là hệ thống luật pháp dân chủ, tinh thần dân chủ và sinh hoạt dân chủ:
1) Hệ thống luật pháp dân chủ, bất cứ thời đại nào ở đâu, chính thể nào đều phải có luật lệ để giữ gìn an ninh trật tự công cộng, bảo vệ an toàn cho người dân sống chung trong xã hội và điều hướng quốc gia phát triển theo nhịp độ ổn định, trật tự, điều hòa. Tuy thế, sự khác biệt của hệ thống luật pháp mà chúng ta đang nói đến, đang bàn tới trong chính thể dân chủ là hệ thống luật pháp dân chủ. Hệ thống luật pháp này phải do, phải đúng, phải thật sự là ý chí, nguyện vọng của toàn dân, nó phải bảo đảm được thực thi trong cuộc sống và mọi người sống chung trong đó biết thượng tôn luật pháp, biết quý tự do cá nhân mình nhưng cũng biết tôn trọng tư do của người khác tức tự do nhân bản có ý thức của trí tuệ.
Sự khác biệt của hệ thống luật pháp này, không như luật pháp của chính thể độc tài quân chủ thời xa xưa hay chính thể độc tài quân phiệt hoặc độc tài toàn trị cộng sản hiện nay, là hệ thống luật pháp được làm ra không thật sự do ý chí, nguyện vọng của toàn dân mà do ý chí của kẻ cầm quyền, của giai cấp thống trị nhằm mục đích củng cố quyền lực chính trị. Ai cũng biết với các loại nhà nước độc tài, luật pháp được chúng đặt ra, như là một thứ vũ khí dùng để bịt miệng, tiêu diệt loại trừ, trừng phạt các cá nhân, tổ chức, đảng phái chính trị phê phán, thách thức quyền lực chính trị của họ.
Hệ thống pháp luật này, nói đúng hơn, chính xác hơn chỉ là một loại pháp lệnh, nghĩa là lệnh trên truyền xuống cho thuộc hạ thi hành, từ các văn bản luật đến lệnh miệng chứ không phải đúng nghĩa là luật pháp như các tư tưởng gia, chính trị gia - những bộ óc nhân bản vĩ đại của loài người làm ra.
Để hiểu rõ hơn mọi người chúng ta có thể quan sát, tham chiếu hệ thống luật pháp, cách thực thi luật pháp của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay để nhận ra, để phân biệt hệ thống luật pháp dân chủ và hệ thống luật pháp độc tài đã, đang được cộng sản Việt Nam áp dụng trong tổ chức cai trị...
2) Tinh thần dân chủ đã được loài người nói đến cũng như được hưởng từ lâu, ngay từ thời quân chủ. Tinh thần dân chủ nghĩa là người dân, tầng lớp bị trị được “kiến nghị” được “xin phép” được tham gia, được hỏi ý kiến về những công việc hệ trong liên quan đến đời sống cá nhân cũng như của quốc gia và tinh thần dân chủ chỉ xảy ra trong một số rất ít nhà nước quân chủ trong thời đại quân chủ.
Ngày nay tinh thần dân chủ không còn là hiện tượng lạ, là ý tưởng quý hiếm đối với người dân sống trong chính thể dân chủ. Tinh thần dân chủ đã hiện diện mọi nơi trong cuộc sống từ những chuyện nhỏ của đời thường như ăn, ở, mặc... đến chủ trương, chính sách hệ trọng của quốc gia và đã trở thành phổ biến, trở thành quyền bất khả chuyển nhượng của công dân sống trong nhà nước dân chủ. Trong chính thể dân chủ mọi người dân được quyền lên tiếng, nếu chính sách làm thiệt hại, gây ảnh hưởng đến quyền lợi, mức sống của cá nhân, cộng đồng hay các tổ chức nghề nghiệp, ngay trước mắt hoặc chỉ là dự kiến sẽ xảy ra trong tương lai. Mọi phản ứng của cá nhân, tổ chức, đoàn thể đều nhận được phản hồi của quan chức trách nhiệm và trả lời đòi hỏi, phản đối của dân là nhiệm vụ các quan chức, các chính trị gia phải thi hành, không như cách hành xử quyền hạn của các quan chức, các chính trị gia trong các nhà nước độc tài, bất chấp luật pháp, đứng trên, ngồi xổm lên luật pháp của chính họ lập ra như nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay.
Nói cách khác tinh thần dân chủ là một trong vài bộ phận không thể tách rời của mô hình tổ chức cai trị dân chủ, không có tinh thần dân chủ thì không thể thực thi dân chủ cách nghiêm chỉnh như cách chính thể quân chủ chuyên chế, phong kiến, lập hiến, độc tài toàn trị đã làm và các chính thể dân chủ giả hiệu đang trình diễn. Muốn thiết lập chính thể dân chủ, thực thi dân chủ điều kiện tiên quyết phải có là tinh thần dân chủ, thực thi tinh thần dân chủ của cả hai tầng lớp thống trị với tầng lớp bị trị tức chính phủ và người dân.
3) Sinh hoạt dân chủ là hình thức sinh hoạt khá quen thuộc cũng như rất bình thường đối với người dân sống trong các thể chế chính trị dân chủ như thành lập hiệp hội, đoàn thể độc lập ngoài hệ thống tổ chức của chính quyền. Từ tương trợ, thiện nguyện từ thiện, vui chơi giải trí, chia sẻ kinh nghiệm nghề nghiệp, bày tỏ quan điểm chính kiến, ngay cả tham gia đảng phái chính trị, góp phần soạn thảo chính sách, kế hoạch, vận động tuyên truyền “lật đổ” đảng cầm quyền qua các cuộc bầu cử tự do có định kỳ. Những sinh hoạt vừa nêu, diễn ra thường xuyên theo tiến trình phát triển xã hội loài người trong nhiều nước dân chủ tiên tiến của thời hiện đại và sinh hoạt dân chủ không phải là điều cấm kỵ hay vi phạm luật pháp mà còn được khuyến khích trong các nhà nước thật sự có thiết chế dân chủ.
Đó là những sinh hoạt diễn ra bên ngoài tổ chức. Sinh hoạt bên trong các hiệp hội, đoàn thể, các đảng phái chính trị, còn là điều gây sửng sốt, đầy kinh ngạc lẫn bất ngờ đối với người dân còn phải oằn mình dưới ách cai trị khắc nghiệt của chính thể độc tài quân chủ, độc tài quân phiệt và độc tài cộng sản.
Ở đó, các sinh hoạt đều không bị chỉ đạo trình diễn, không bị sắp xếp dàn dựng, không bị định hướng phát biểu theo chính sách, chủ trương của nhà nước, của đảng cầm quyền. Mọi thành viên của tổ chức đều có quyền tư duy độc lập, được quyền tự do phát biểu ý kiến, chịu trách nhiệm hoàn toàn với lời nói mình đưa ra và quyền hạn đi đôi với trách nhiệm cho những cá nhân lãnh đạo đoàn thể hay tổ chức. Những hậu quả nghiêm trọng do tổ chức gây ra, người đứng đầu ngành, đứng đầu tổ chức phải chịu trách nhiệm liên đới, dù không phải là người trực tiếp gây ra, không thể lẩn trốn trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm cho cấp thừa hành hoặc đỗ thừa “tại, bị” kiểu như “mất mùa là bởi thiên tai, được mùa là tại thiên tài đảng ta.”
Điểm son khác của sinh hoạt dân chủ trong chính thể dân chủ khá thú vị, khá hứng thú cho các thành viên của tổ chức, là mọi chức vụ đều được bầu bán công khai minh bạch, có số năm cho nhiệm kỳ, có giới hạn nhiệm kỳ và chấp nhận đối lập nội bộ. Nghĩa là các thành viên được có ý kiến, quan điểm khác nhau, trái ngược nhau bên trong tổ chức, kể cả khác với lãnh đạo tổ chức. Với phương thức sinh hoạt tự do tư tưởng, có nhiệm kỳ, giới hạn nhiệm kỳ cho các chức vụ, từ cấp thấp đến cấp cao, tất cả các lãnh đạo rồi sẽ ra đi và các thành viên đều có cơ hội thay thế, ngoi lên làm lãnh đạo nếu thực sự có tài năng. Chính điều này là động lực thúc đẩy các thành viên dốc sức cạnh tranh, thi thố tài năng hầu tiến lên vị trí cao hơn, lớn hơn vì biết mọi đóng góp, tài năng cá nhân sẽ được ghi nhận và được bù đắp xứng đáng.
Nói tóm lại, thiết lập thể chế chính trị dân chủ, thực thi dân chủ - ngoài hiến pháp, các đảng chính trị, bầu cử tự do, truyền thông độc lập không thể thiếu hệ thống luật pháp dân chủ, tinh thần dân chủ và sinh hoạt dân chủ. Nó là điều kiện đầy đủ, cần thiết để thực thi dân chủ, thiếu nó các dân tộc, các quốc gia bừng bừng khí thế của bình minh cách mạng dân chủ ở thế kỷ trước, trong đó có cách mạng dân chủ cộng sản của Việt Nam dần lụi tàn, tuyệt vọng theo giấc mơ dân chủ, theo chủ nghĩa hoang tưởng, cứ ngỡ là ánh sáng chân lý soi đường dẫn dắt xã hội loài người phát triển. Nguyên nhân thất bại của cái gọi là dân chủ cộng sản, là do lỗi hệ thống tổ chức, lỗi mô hình tổ chức cai trị độc tài đảng trị, phi dân chủ và không thiết lập được chính thể dân chủ để hoàn thành giấc mơ dân chủ dẫn dắt xã hội loài người phát triển.
