Nguyễn Đức Dân (SGTT.VN) - Sáu, bảy thập kỷ là khoảng thời gian tạo ra hai thế hệ, đủ dài để hình thành thói quen nói năng đúng giáo điều mà không cần hiểu thấu đáo. Điều này dẫn tới hệ luỵ là xã hội hình thành thói quen chấp nhận, tư duy thụ động, không muốn lật lại nghĩa lý của từ ngữ, câu chữ, khái niệm và lập luận khi tiếp nhận văn bản. Vả lại, nếu ai đó muốn bình luận sẽ tạo ra những lời nghịch nhĩ và trở thành “người có vấn đề”...
*
Trong một chương trình Chào buổi sáng (VTV1) mới đây, viên sĩ quan cảnh sát giao thông trả lời phỏng vấn rằng: “Chúng tôi đã xác định được những cơn mưa kéo dài trên một tiếng đồng hồ hoặc dưới một tiếng đồng hồ gây ngập lụt là 53 điểm”. Sao không nói: “Chúng tôi đã xác định được 53 điểm cứ mưa to là ngập” cho gọn?
Cũng chương trình này, hàng ngày vẫn ra rả “người tham gia giao thông”, “các phương tiện tham gia giao thông”. Sao không nói “người đi lại”, “xe cộ” cho ngắn?
Hiện tượng nói dài đang ngày càng trở nên phổ biến trong sách báo và văn bản tiếng Việt hiện nay. Vì sao?
Dai, dài, nhưng an toàn!
Anh dân quân đánh vần chưa thạo chữ quốc ngữ trong truyện Đôi mắt của Nam Cao đã nói thuộc lòng một bài ba giai đoạn kháng chiến phòng ngự, cầm cự, tổng phản công… “dài đến năm trang giấy”. Những người này cứ nói ra “là thấy đề nghị, yêu cầu, phê bình, cảnh cáo, thực dân, phát xít, phản động, xã hội chủ nghĩa, dân chủ với cả tân dân chủ nữa…” (trích Đôi mắt, 1948). Cách nay 63 năm đã xuất hiện trên cửa miệng người dân bình thường những khái niệm cao xa mấy ai hiểu hết ý nghĩa này. Sáu, bảy thập kỷ là khoảng thời gian tạo ra hai thế hệ, đủ dài để hình thành thói quen nói năng đúng giáo điều mà không cần hiểu thấu đáo. Điều này dẫn tới hệ luỵ là xã hội hình thành thói quen chấp nhận, tư duy thụ động, không muốn lật lại nghĩa lý của từ ngữ, câu chữ, khái niệm và lập luận khi tiếp nhận văn bản. Vả lại, nếu ai đó muốn bình luận sẽ tạo ra những lời nghịch nhĩ và trở thành “người có vấn đề”. Kết quả là người ta lo nói năng an toàn, cầm giấy phát biểu theo những giáo điều, dần dần hình thành thói quen kết luận mà không chú ý tới lý lẽ thuyết phục. Nhiều người nghèo đi về ngôn từ và tư duy, nhưng vẫn cần thể hiện mình. Vậy là sinh ra lối nói sang trọng với nhiều từ Hán – Việt nhưng lại không hiểu thấu đáo và những câu hùng hồn dài dòng rỗng nghĩa.
Những lối nói dư thường gặp
Qua phim truyền hình và một số chương trình truyền hình gần đây, có thể bắt gặp những lối nói dư sau:
Dùng lặp hai từ Hán – Việt và thuần Việt đồng nghĩa: như “Nạn rải đinh tái xuất hiện trở lại” (Chào buổi sáng, 6.5.2011). Tái xuất hiện là xuất hiện trở lại. Nói nạn rải đinh “xuất hiện trở lại” là đủ. Và “Mời các bạn nghe những tin tức cập nhật đầu tiên trong ngày” (Chào buổi sáng, 13.1.2010). “Cập nhật” là trong ngày. Nói “tin tức đầu tiên trong ngày” là đủ. Nguyên nhân chính của loại dư quá phổ biến này là trong nhận thức của người Việt hiện nay, nghĩa của nhiều yếu tố Hán – Việt đã “mờ” đi nên nhiều người không thấy “dư” nữa.
Lặp lại những diễn đạt đồng nghĩa: như “Mục đích cô đến đây để làm gì?” (phim Cuộc gọi lúc 0 giờ, tập 18, VTV3). Sao không biên tập thành “Cô đến đây làm gì?” cho gọn? Lại nữa: “Chắc có lẽ là vậy” (phim Cuộc gọi lúc 0 giờ, tập 19). “Chắc” và “có lẽ” là hai từ thể hiện hành vi phỏng đoán một khả năng không chắc chắn. Nói “Chắc vậy” hoặc “Có lẽ vậy” là đủ.
Đưa vào lời nói những yếu tố đương nhiên tồn tại: như “Anh xin lỗi! Anh đã tát vào má em” (phim Sự quyến rũ của người vợ, VTV3, 1.6.2011). Một khi mở bàn tay đánh vào má thì gọi là “tát”, đánh vào mông gọi là “phát”, đánh vào mồm miệng gọi là “vả”, đánh vào tai gọi là “bạt”. Vậy nói “Anh xin lỗi! Anh đã tát em” là đủ.
Nói dư thành sai: như “Ở Việt Nam chủ yếu có mấy loại gấu? Gợi ý: hai, ba hay bốn?” (Đấu trường 100, VTV3, 30.5.2011). Đáp án (lời MC): “Hai. Không có thêm loại gấu nào nữa đâu”. Từ “chủ yếu” khiến câu hỏi định lượng này mang tính xác suất. Đáp án “hai” khiến người nghe nghĩ rằng còn một loại gấu thứ ba (thứ yếu) nữa. Dù 99,9% gấu ở Việt Nam là hai loại gấu ngựa và gấu chó thì vẫn có 0,1% thuộc loại gấu thứ ba. Nói như MC “Không có thêm loại gấu nào nữa đâu” là không chuẩn. Còn như, nếu chỉ có hai loại gấu thì từ “chủ yếu” làm câu hỏi trên sai.
Ví dụ khác: “Sáng tác này của Trần Hoàn vào năm nào: a) 1948, b) 1958, hay c) 1968?” Đội A: 1958. Lời MC: “Đáp án này hoàn toàn sai”; Đội B: 1948. Lời MC: “Vâng, hoàn toàn chính xác!” (Trò chơi âm nhạc, VTV3, 29.7.2011). Nếu 1948 là hoàn toàn chính xác, 1958 là hoàn toàn sai thì năm nào là chính xác không hoàn toàn, năm nào là sai không hoàn toàn? MC nói dư từ “hoàn toàn”.
Dùng chập những cụm từ đồng nghĩa: như “Một nữ tử tù trốn thoát, điều này chưa từng xảy ra bao giờ từ trước đến nay” (phim Nữ tử tù, VTV3, 17.5.2009). “Chưa từng” là chưa bao giờ và cũng là từ trước đến nay chưa xảy ra. Vì vậy, câu trên dư chập ba. Có ba cách nói ngắn hơn: “điều này chưa xảy ra bao giờ”; “điều này chưa từng xảy ra” và “điều này từ trước đến nay chưa xảy ra”.
Thói quen nói năng đúng giáo điều mà không cần hiểu thấu đáo dẫn tới hệ luỵ là hình thành thói quen chấp nhận, tư duy thụ động, không muốn lật lại nghĩa lý của câu chữ, khái niệm và lập luận khi tiếp nhận văn bản. Đây là nguyên nhân chính dẫn tới lối nói dư thừa.
Khi ý đã cạn rỗng tuếch thì phải chêm thêm chữ cho dài ra, càng tốn giấy thì người không biết thấy mình có công viết. cần cù bù năng khiếu là vậy.
Trả lờiXóa:D :D :D
Trả lờiXóaMãi đến hôm nay mới thấy có người... khó chịu GIỐNG...Y..CHANG mình
Những câu nói dư này đã bị (được)đa số người Việt dùng hoặc cũng chỉ có 1 số ít tờ báo dùng để cho tờ báo khác chỉnh lại, ví dụ như cách nay không lâu người ta hay dùng (chủ yếu là các nhân viên nhà nước khi báo cáo: "... CHO ĐẾN NÀY VẪN CÒN MỘT SỐ VẤN ĐỀ TỒN TẠI..." cái một số vấn đề tồn tại ở đây theo ý người trình bày là các vấn đề xấu nhưng người ta không nói xấu mà chỉ nói TỒN TẠI mà tồn tại là gì? Tồn tại chỉ có nghĩa là "hiện nay vẫn còn" mà hiện nay vẫn còn là còn cái chi? Chả ai biết.
Hoặc xem báo trên vnexpress.net thấy và chỉ thấy mỗi vnexpress.net hay nói thế này: Xe bốn bánh, bốn (hoặc 5) cửa thì người ta gọi là "xế hộp", xe 4 bánh 2 cửa thì người ta gọi là "siêu xe" (thật ra đây chỉ là mẫu xe thể thao vậy thôi), xe chạy vô lối trên đường thì người ta gọi là "xe điên" hoặc khi khui hộp 1 chiếc điện thoại hay máy tính gì gì đó thì người ta gọi là "đập hộp..." (làm nhiều lần mình cứ tưởng người ta lấy máy tính, điện thoại kê lên cái gì đó ôồi lấy vật cứng đập :D)cuối cùng thì nhiều lúc muốn... đập cái máy tính vì những cái từ mới mà vnexpress.net ban ra
Hôm nay DLB có thêm một mục nữa, mục ăn nói và tiếng Việt. Thaatj phong phú, đó là điều bấy lâu nay mình mong chờ, chứ chỉ nói chuyện chính trị thôi thì nhiều khi cũng ngán lắm. Sử gia đâu, văn sĩ đâu, học giả đâu, độc giả chúng tôi muốn thêm nhiều bài báo cho chúng tôi biết về lịch sử dân tộc, về đời sống của bình dân, về những phương pháp và lí thuyết cai trị đã phần nào thành công trên thế giới. Thân chào và chúc DLB ngày càng có nhiều độc giả và tác giả.
Trả lờiXóaHôm qua nghe VTV nói về vụ cướp của giết người ở tiệm vàng tại Bắc Giang, nhà đài phân tích một trong những nguyên nhân dẫn đến sự việc cướp của giết người là do người dân kinh doanh mặt hàng nhạy cảm.
Trả lờiXóaBây giờ đụng cái gì cũng nhạy cảm, mặt hàng nhạy cảm là gì? (nhạy cảm: cảm thấy mau chóng)
Nói dài vì không đủ trình độ để nói ngắn. Nói dài để che dấu cái dốt, hoặc che dấu sự dối trá. Các lãnh đạo VN thường nói rất dài, dùng từ rất chung chung, nói quanh co...Chính các ông đó mới là đầu tầu cho phong trào "Nói dài, nói dai, nói dại và nói dối".
Trả lờiXóaCHO ĐẾN NAY VẪN CÒN MỘT SỐ VẤN ĐỀ, hay VẪN CÒN MỘT SỐ VẤN ĐỀ TỒN TẠI.
Trả lờiXóamục tiêu cuả chế độ toaǹ trị là sản xuat nguoi maý_ là giáo dục nhôì sọ , là văn hoá chỉ đạo. . Muốn không là sản phẩm cuả chế độ thì tránh lối nói của nó, nhất là nhũng tù cuả taù. lam nhu vay gĩủ ta tĩnh thúc và phản kháng thuong xuyen. Khi moi nguoi lam duoc nhu vay thì bắt đâù có vấn đề.
Trả lờiXóaÂm mưu đưa tiếng Hoa phiên âm La tinh vào chương trình học Việt Nam
Trả lờiXóaTôi khiếp các từ CS lắm lắm : suy nghĩ = động não, nhà bảo sanh = xưởng đẻ, điện thoại = dây nói, hòa nhạc= hòa khí,ghi âm = âm hộ v.v..
Trả lờiXóaĐể góp vui cho phần tiếng Việt đa ngữ nghĩa, tui xin mạn phép gửi đến các bạn đoạn văn sau (Bạn nào dịch thoát nghĩa sang tiếng English tui phục)
Trả lờiXóa" Hôm qua qua nói qua qua mà qua hổng qua, hôm nay qua nói qua hổng qua mà qua qua !".
Rất nhiều anh Mẽo học tiếng Việt ở miền Nam trước đây cũng đầu hàng 2 tay.
Nên có nhiều bài về chuyên mục "làm rõ" này
Trả lờiXóayou said you would come over yesterday, but you didn't. today you say you are not coming, but you come.
Trả lờiXóaNguyên nhân của việc nói dài, nói lặp lại, nói sai vv giáo sư nêu trên thực chất là do dốt nát. Có rất nhiều phát thanh viên nhà đài (TNVN và THVN) và rất nhiều quan chức từ thấp đến cao vẫn thường nói "Việt Nam đồng" và lại nói "đô la Mỹ", như vậy họ có biết ngữ pháp tiếng Việt đâu! Khốn khổ.
Trả lờiXóa