Chắc có người sẽ ngạc nhiên trước câu hỏi này vì cho rằng quan hệ Việt – Trung đã được bình thường hóa vào năm 1990 với Hội nghị Thành Đô lịch sử. (*)
Những nguyên tắc chung cho một mối quan hệ được gọi là bình thường giữa hai quốc gia là tôn trọng độc lập, chủ quyền của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và cùng có lợi. Thế thôi là đủ. Nếu vượt quá chỉ tiêu này, ví dụ như thêm các mỹ từ như “đặc biệt”, “anh em”, “đoàn kết” để “cùng tiến lên” cái gì đó hay thêm chữ này chữ nọ thì đó là những dấu hiệu của những mối quan hệ bất bình thường giữa các quốc gia
Những nhân tố bất bình thường biểu hiện qua những mỹ từ như vậy sẽ tiềm ẩn những nguy cơ lấn át và xâm phạm những nguyên tắc bình thường trong mối quan hệ bình thường giữa các quốc gia . Lịch sử đã chứng minh điều đó trong mối “quan hệ anh em” giữa các nước XHCN thuộc khối Đông Âu ngày xưa. Đã là “quan hệ anh em” thì tất phải có nước anh, nước em, và sẽ có lúc nước anh mang quân sang một nước em nào đó để trị thằng em có biểu hiện không nghe lời hoặc để giúp thằng em là chính phủ nước em đó đàn áp chính nhân dân nước em (ví dụ như sự kiện Hungary năm 1956 hay Tiệp Khắc năm 1968). Và trong những trường hợp này, nguyên tắc “anh em” bất bình thường đã lấn át nguyên tắc bình thường trong quan hệ giữa các nước là “tôn trọng độc lập chủ quyền, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau”.
Trong mối quan hệ đó, cũng không phải lúc nào các nước đàn em cũng khuất phục. Thân nhau lắm lúc này lại có thể cắn nhau rất đau lúc khác. Ví dụ điển hình của sự không khuất phục này là sự bất phục tùng “anh cả” Liên Sô của “anh hai” Trung Quốc trong những năm 50 – 60 của thế kỷ trước. Một ví dụ khác nữa là sự không chịu nổi của nước Albanie XHCN bé tí xíu trước sự lấn át, bắt nạt của các ông anh - lúc thì thân nhau như anh em một nhà với Nam Tư, lúc bị ông anh XHCN láng giềng Nam Tư bắt nạt thì dựa vào Liên Sô để tố cáo Nam Tư là “xét lại”, là có tham vọng xâm lược, rồi lúc bị Liên Sô lấn ép thì ngả theo Trung Quốc để lên án Liên Sô là “bọn Sa Hoàng mới”, sau cùng thì cũng nghỉ chơi với ông anh Trung Quốc và dùng những ngôn từ ngoa ngắt và nặng nề nhất để chửi rủa cả “hai tên đế quốc xã hội đầu sỏ” là Liên Sô và Trung Quốc trước khi chính thể chế XHCN của Albanie cũng sụp đổ tan tành…
Quan hệ Việt Nam – Trung Quốc sau Hội nghị Thành Đô cũng đã trở thành một mối quan hệ vượt mức bình thường với những mỹ từ kèm theo như “tình hữu nghị giữa hai nước XHCN anh em”, rồi lại còn “16 chữ vàng”… Những yếu tố bất bình thường này cũng đang là những nhân tố lấn át và có nguy cơ làm cho những nguyên tắc bình thường giữa hai quốc gia trở thành thứ yếu và phần thua thiệt tất nhiên bao giờ cũng thuộc về “đàn em” mà điều xấu nhất nếu xảy ra rất có thể sẽ là “Hoa quân nhập Việt”.
Vì vậy, với một sự kiện sẽ đi vào lịch sử dân tộc như Hội nghị Thành Đô, thay vì nói đó là Hội nghị bình thường hóa quan hệ Việt – Trung như cách nói từ trước đến nay thì phải nói rằng đó là sự kiện mở ra một sự BẤT BÌNH THƯỜNG MỚI trong quan hệ giữa hai nước thì đúng hơn
Còn nhớ trước khi Liên Sô sụp đổ, Gorbachev cũng đã từng gạ gẫm Trung Quốc “bình thường hóa” quan hệ Sô – Trung như là quan hệ của “2 nước XHCN vĩ đại”. Đặng Tiểu Bình đã rất tỉnh táo thẳng thừng tuyên bố sẵn sàng bình thường hóa với Liên Sô nhưng chỉ theo những nguyên tắc thông thường, không đưa vấn đề ý thức hệ “XHCN” vào đó.
Nhưng tại sao Trung Quốc lại đồng ý áp dụng nguyên tắc đó với Việt Nam. Đó là vì với nguyên tắc ấy, thì nước nhỏ hơn bao giờ cũng ở thân phận chư hầu đàn em và bị phụ thuộc (điều trớ trêu là Việt Nam lại chủ động nêu ra “nguyện vọng” này đầu tiên, tự nguyện “chui vào ống tay áo” của “thằng anh” vừa đểu vừa thâm hiểm là Trung Quốc). Còn nếu cũng áp dụng nguyên tắc ấy với Liên Sô thì Đặng không muốn vì sợ sẽ đi vào vết xe đổ của những năm 1950 khi Trung Quốc có thể sẽ lại phải nằm ở vị thế đàn em, lép vế trước một siêu cường có phần hùng mạnh hơn là Liên Sô lúc đó.
_____________________________________________________________________________
(*) Đọc thêm: Phải chặn đứng nguy cơ tái diễn kịch bản Thành Đô 1990
