Bức xúc án sơ thẩm
Võ Văn Tạo (Danlambao) - Ngay sau khi HĐXX phiên tòa hình sự sơ thẩm của TAND Tuy Hòa, xét xử 5 sĩ quan Công an TP Tuy Hòa (tỉnh Phú Yên) về tội “dùng nhục hình” tuyên án “nhẹ hều”, không kìm nổi đau đớn và bức xúc khôn cùng, gia đình nạn nhân xấu số Ngô Thanh Kiều phẫn uất gào khóc thảm thiết, cử tọa bất bình la lối phản đối… Gia đình anh Kiều cho biết, sẽ kháng án.
Trước đó, từ buổi khai mạc đến sát cái buổi chiều tuyên án ô nhục và đáng lên án ấy, báo chí liên tục phản ánh bức xúc của công luận, ý kiến của chuyên gia pháp lý… bày tỏ bất bình diễn biến giải quyết vụ án ở cả 3 khâu: điều tra, truy tố, xét xử đều có vi phạm tố tụng một cách nghiêm trọng; yêu cầu trả hồ sơ điều tra bổ sung, tránh sót người, lọt tội và phải có hình phạt thích đáng đối với các bị cáo.
Có lẽ nhận thấy nếu cứ phớt lờ, sẽ bất lợi khi công luận thêm giận dữ, Tòa Tuy Hòa đã tuyên phạt với mức án nhìn chung có phần nhỉnh hơn chút ít (3 án giam, 2 án treo) so với đề nghị quá “nhẹ hều” của VKS Tuy Hòa là 1 án giam, 4 án treo; nhưng vẫn chỉ với tội danh duy nhất “dùng nhục hình”. Bảo lưu quan điểm cho rằng thượng tá Lê Đức Hoàn, Phó Công an TP Tuy Hòa – người ra lệnh (miệng) bắt Kiều và chỉ huy vụ tra tấn man rợ giết người không mảy may ghê tay này – chưa đến mức xử lý hình sự, tòa không ra quyết định khởi tố như các luật sư của cả 2 bên kiến nghị (cũng là mong mỏi của công chúng), cũng không kiến nghị VKS Tuy Hòa khởi tố. Quá trình xét xử, nhận rõ các bị cáo có dấu hiệu phạm các tội khác, nhưng tòa không khởi tố, cũng không kiến nghị VKS khởi tố. Các lập luận chặt chẽ, có căn cứ pháp luật và thuyết phục của các luật sư, các lời lời khai mâu thuẫn với hồ sơ của các bị cáo, nhân chứng tại tòa bị tòa bỏ ngoài tai…
Những ai quan tâm theo dõi diễn biến vụ án đều “kinh ngạc” trước phán quyết của tòa. Trước vành móng ngựa, bị cáo có cấp bậc thấp nhất là thiếu úy Nguyễn Thân Thảo Thành đã khai rằng anh ta không hề đánh nạn nhân. Vì Thành không được phân công thẩm vấn, nhưng lại bị cán bộ đơn vị nhờ trông coi anh Kiều trong lúc cán bộ điều tra đi ăn trưa. Trong lúc trông coi, Thành có cầm dùi cui định đánh thì anh Kiều van xin rằng từ rạng sáng đến giờ bị đánh nhừ đòn rồi, xin đừng đánh nữa, nên lại thôi. Lời khai của Thành tại tòa cũng cho thấy, có dấu hiệu thông cung của 4 bị cáo còn lại nhằm trút tội cho Thành – kẻ “thấp cổ bé họng” nhất trong số 5 bị cáo…
Chánh án biện bạch
Khi báo chí chất vấn những dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng tố tụng của phiên tòa có thể dẫn đến việc ra bản án sai lệch bản chất vụ án, Chánh án Tòa Tuy Hòa là ông Lương Quang nại ra nhiều lý do. Nào là, trong quá trình thụ lý, tòa đã trả hồ sơ một lần (luật cho phép tòa có quyền trả hồ sơ 2 lần), yêu cầu điều tra bổ sung, nhưng VKS giữ nguyên quan điểm. Nào là, theo quy định, VKS truy tố đến đâu, tòa chỉ xét xử đến đó. Nào là, “quan hệ tế nhị” ở địa phương. Nào là, tòa chỉ làm cho hết trách nhiệm thôi, không muốn “ôm rơm nặng bụng”. Nào là, nếu sơ thẩm có sai lệch, thì còn có các khâu tiếp theo… Tuy nhiên, dù bị đa số công chúng lên án là vô cảm, thiếu trách nhiệm, né tránh, yếu chuyên môn… ông Quang cũng được không ít người khen là thật thà. Dù vậy, ông đủ “tế nhị” để không bộc lộ cái tình tiết cực kỳ quan trọng và cốt lõi gây méo mó vụ án.
Án méo mó vì đâu?
Những ai từng tham gia bộ máy và hoạt động tố tụng hình sự đều biết, với các vụ án mà bị cáo là công an, cán bộ có vai vế… cơ quan điều tra, VKS, tòa án phải dứt khoát “gác sang một bên” cái nguyên tắc cơ bản “độc lập, chỉ tuân theo pháp luật”. Thay vào đó là tuân thủ nghiêm ngặt “làm án” đúng chỉ đạo của cấp ủy đảng quản lý - vẫn được gọi là “đường lối xử lý” - trong các vụ án được giới chức cho là “nhạy cảm”. Công chúng vẫn gọi nôm na là “án bỏ túi”. Với những vụ án ấy, các cán bộ tham gia giải quyết đều hiểu, có thể ngồi xổm lên pháp luật, nhưng không thể bất tuân cấp ủy đảng. Văn bản quy phạm pháp luật cao nhất là Hiến pháp đã chẳng ghi “ĐCSVN là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội” đó sao? Đảng ôm trọn công tác cán bộ. Với thẩm phán, bất tuân chỉ đạo án của cấp ủy đảng là hành vi tự loại mình ra khỏi chức danh thẩm phán khi đến dịp tái bổ nhiệm. Bất tuân là tự đập bể nồi cơm cả nhà. Không tư duy độc lập - không sao! (thậm chí càng “ổn”!). Không tuân theo pháp luật – chẳng hề hấn gì! Bất tuân chỉ đạo của cấp ủy đảng - “chết” chắc!
Trong vụ án này, Tòa Tuy Hòa biết rõ đây là chỉ đạo từ Tỉnh ủy Phú Yên (Phú Yên cũng phải xin ý kiến các cơ quan trung ương hữu quan cho “chắc ăn”. Mặt khác, theo quy định hiện hành, việc xử lý kỷ luật hành chính – chưa nói đến xử lý hình sự - công an cấp thiếu tá trở lên thuộc thẩm quyền Bộ Công an). Trên thực tế, chưa có cấp ủy đảng nào đủ tầm để nhận thức được rằng, chỉ có công khai, minh bạch và xử lý nghiêm minh các sai phạm của cán bộ, đảng viên, mới gỡ gạc phần nào lòng tin. Cấp ủy đảng nào cũng thiển cận ngộ nhận rằng càng giấu diếm che đậy những hư hỏng, tội lỗi của họ thì càng giữ được uy tín. Với công an “chỉ biết còn đảng còn mình”, chóp bu vẫn xác định là “lá chắn bảo vệ”, càng phải “nhẹ tay”, “cưng chiều”.
Vì vậy, trong vụ án này, làm án theo chỉ đạo của Tỉnh ủy Phú Yên là “phương án an toàn” trong trường hợp nếu phải xét xử phúc thẩm ở Tòa Phú Yên, hoặc xem xét lại bản án theo các thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm ở Tòa Tối cao. Khó có khả năng bản án bị hủy bỏ hoặc cải sửa cơ bản - “tai nạn nghề nghiệp” không thẩm phán nào muốn “dính”.
Cơ may nào sửa sai?
Một lý do nữa để bản án sơ thẩm này khó bị hủy bỏ hay cải sửa cơ bản là khâu điều tra do Cục điều tra của VKS Tối cao thực hiện, chứ không phải công an địa phương (vụ Nguyễn Thanh Chấn “giết người” do Công an tỉnh Bắc Giang điều tra và khởi tố, VKS Tối cao vào cuộc khi phát hiện oan sai). Vì theo quy định hiện hành, chức năng và thẩm quyền thụ lý điều tra, truy tố các tội phạm trong nhóm “các tội xâm phạm hoạt động tư pháp” thuộc duy nhất VKS Tối cao. Nếu có việc sót người, lọt tội trong vụ án 5 công an Tuy Hòa, thì nguyên nhân chủ yếu từ kết luận điều tra của Cục điều tra VKS Tối cao (VKS Tuy Hòa được Vụ 1 VKS Tối cao ủy quyền ra cáo trạng, dựa trên kết luận điều tra của Cục Điều tra VKS Tối cao).
Được biết, kết luận điều tra trên không đề nghị truy cứu trách nhiệm hình sự ông Hoàn. Trừ Thành bị đề nghị khởi tố theo khoản 3, bốn công an còn lại bị đề nghị khởi tố theo khoản 2 của điều 298 BLHS - tội dùng nhục hình. Nhưng cáo trạng của VKS Tuy Hòa chỉ thống nhất truy tố Thành theo khoản 3, bốn công an còn lại chỉ bị truy tố theo khoản 1. Quá trình thụ lý chuẩn bị cho xét xử, ngày 28-6-2013 tòa Tuy Hòa đã trả hồ sơ lại VKS Tuy Hòa, yêu cầu điều tra bổ sung, lưu ý làm rõ nghi vấn có công an khác cũng đánh vào đầu anh Kiều? (vì hồ sơ ghi Thành khai có đánh 2-3 nhát vào đầu anh Kiều, trong khi khám nghiệm tử thi có tới 11 vết thương ở đầu. Toàn thân có tới 70 dấu vết thương tích, phủ tạng dập nát), gây chấn thương sọ não, rồi tử vong. Cả 5 công an đều bị tòa đề nghị VKS truy cứu trách nhiệm hình sự về tội cố ý gây thương tích. Nhưng ngày 26-8-2013, VKS Tuy Hòa có công văn trả lời, cho rằng yêu cầu trả hồ sơ là không cần thiết, vì đã có đầy đủ chứng cứ có trong hồ sơ vụ án. Đối với yêu cầu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với 5 bị can về tội cố ý gây thương tích, thì: “Các bị can đều là cán bộ công an được giao nhiệm vụ đấu tranh với đối tượng có hành vi vi phạm pháp luật, động cơ mục đích do nôn nóng với kết quả điều tra, không nhằm mục đích gây thương tích hoặc gây ra cái chết đối với Ngô Thanh Kiều. Hành vi dùng nhục hình đã thu hút các hành vi cố ý gây thương tích nên việc tòa án yêu cầu truy cứu TNHS các bị can về tội cố ý gây thương tích là không cần thiết…”. Do đó, VKS giữ nguyên quyết định truy tố 4 bị cáo theo khoản 1, riêng Thành theo khoản 3 của tội dùng nhục hình.
Trong khi đó, theo quy định hiện hành, nếu có dấu hiệu xâm phạm hoạt động tư pháp trong điều tra, truy tố, xét xử, giam giữ trong vụ án này thì VKS Tối cao sẽ là cơ quan duy nhất có chức năng và thẩm quyền thụ lý điều tra, truy tố. Liệu VKS Tối cao có đủ can đảm làm rõ sự thật, khởi tố cả cán bộ điều tra của mình, do họ đã bỏ sót người, lọt tội?
Trông mong gì ở phúc thẩm?
Với vụ án oan sai lừng tiếng Nguyễn Thanh Chấn ở tù oan 10 năm, VKS Tối cao đã công khai thừa nhận và xin lỗi, khẩn trương tích cực góp phần khắc phục, được công luận hoan nghênh.
Công luận có quyền đòi hỏi và hy vọng một động thái tương tự trong diễn biến xử lý tiếp theo vụ án 5 công an Tuy Hòa.
Tuy nhiên, như đã phân tích ở trên, tình huống và bối cảnh cụ thể của vụ án này cho thấy, có lẽ niềm hy vọng ấy còn mỏng manh, nhỏ bé hơn cả con bọ tí xíu còn sót lại trong chiếc bình cám dỗ mà nàng Pandora (trong thần thoại Hy Lạp) lỡ mở nắp rồi lập tức đậy chặt.
(Cựu Hội thẩm nhân dân)
