Lịch sử non trẻ của Uỷ hội sông Mekong (MRC)
Bs Nguyễn Đan Quế (Danlambao) - Để khai thác hữu hiệu và bền lâu sông Mekong, Hiệp định Mekong 1995 ra đời. Hiệp định Mekong 1995 liên quan đến những nước mà dòng sông Mekong chảy qua gồm Trung Quốc, Myanmar và 4 nước Thái Lan – Lào – Campuchia và Việt Nam.
Riêng 4 nước Thái Lan – Lào – Campuchia và Việt Nam hợp lại thành lập Uỷ hội sông Mekong (MRC).
Thượng đỉnh Uỷ hội sông Mekong MRC II
Vừa diễn ra ở TpHCM từ 2 đến 5-4-2014, qui tụ các Thủ tướng Việt Nam, Campuchia, Lào và đại diện của Thủ tướng Thái; cùng 2 phái đoàn từ Trung Quốc và Myanmar. Tham dự còn có những nhà lãnh đạo cấp vùng khác, các chuyên viên, những nhà ngoại giao. Tổng cộng khoảng hơn 200 người tham dự.
Ngoài những quan tâm về nguồn nước, năng lượng, an ninh lương thực, Thượng đỉnh Mekong II còn phải đối phó với vấn đề ảnh hưởng của thay đổi khí hậu, nhất là trên sản lượng nông nghiệp.
Tình trạng lưu vực những nước thuộc Uỷ hội sông Mekong MRC ngày càng xuống dốc và không có phát triển nào bền vững. Thu hoạch ngư sản giảm, số các giống cá còn sinh tồn ít đi và cá lưới bắt được đã ít, lại là cá nhỏ không ăn được mà chỉ mang về hồ riêng nuôi mới có cá ăn. Xuất khẩu lúa gạo tuy tăng nhưng tốn kém nhiều phân bón (thay chỗ thiếu phù sa) và giá sàn bán gạo thấp nên lợi tức của nông dân thấp không đủ sống đã từ hàng chục năm nay.
Trước tình trạng suy thoái môi sinh và thiệt hại kinh tế nông ngư nghiệp lớn như thế; Lào lại đang xây thêm đập Xayaburi. Và ở MRC II lần này Lào nhất quyết xây thêm một đập Sahong, nằm giữa biên giới Lào và Campuchia. Chắc chắn khi hai đập này đi vào hoạt động, Việt Nam và Campuchia sẽ còn bị thiệt hại nhiều hơn nữa. Trong hai nước này, Việt Nam là nước cuối nguồn sẽ lãnh hậu quả xấu nhất; ba thập niên qua lưu lượng giảm 10%, riêng Việt Nam ở hạ lưu còn bị thêm nạn xâm mặn gia tăng hơn trước nhiều vào mùa khô.
Đành rằng mỗi nước có quyền làm đập trên khúc sông chẩy ngang lãnh thổ mình; nhưng không có quyền làm đơn phương, không thèm tham khảo hoặc thoả hiệp trước kế hoạch của mình sắp làm với các nước khác trong MRC để cùng có lợi về lâu dài. Đơn phương xây đập bất kể quyền lợi các hội viên khác là điều dễ gây hiểu lầm, chia rẽ, căng thẳng và có thể đi đến xung đột sau này.
Kết quả bi thảm của Thượng đỉnh MRC II
Trước viễn cảnh bi đát đó Thượng đỉnh MCR II đã diễn ra ở Saigon từ 2 đến 5-4-2014.
Với tư cách là nước chủ nhà, Việt Nam đã thất bại hoàn toàn ở Thượng đỉnh MRC II này, không dẫn dắt Thượng đỉnh thuyết phục được Lào xem xét lại các kế hoạch của mình: Lào vẫn tiếp tục xây Xayabyri và sẽ khởi công làm Sahong.
Lý do thất bại là vì thái độ lững lờ của Thái Lan. Campuchia không tích cực ủng hộ con đường dẫn dắt đến phản kháng của Việt Nam. Kết quả, Thượng đỉnh MRC II đã không lên án Lào vi phạm điều 5 của Hiệp định 1995. Theo điều này Lào phải nộp dự án thủy điện Xayaburi và Sahong (trên dòng chính) của họ theo thủ tục tham vấn, thỏa hiệp để cùng quyết định.
Càng bị cô lập hơn vì chính thể ở Việt Nam không có chính danh. Không do dân bầu lên; khinh dân, coi thường dân; chà đạp nhân phẩm dân; lại còn dở trò dấu diếm thông tin về Mekong, không cho dân biết, không cho dân bàn tham gia đóng góp ý kiến và nhất là không biết dựa vào nguyện vọng - quyền lợi của dân, vào hậu thuẫn của trí thức, vào khuyến cáo của các nước tài trợ, vào các công trình nghiên cứu quốc tế và vào cả dư luận thế giới để nhân dịp này đi đầu đấu tranh đòi thay đổi phương cách hoạt động của Uỷ hội sông Mekong MRC sao cho chặt chẽ và hữu hiệu hơn.
Trong ‘Tuyên bố thành phố Hồ Chí Minh’ đưa ra sau khi kết thúc Thượng đỉnh cũng không hề thấy có ghi được một lời phản đối Lào, dù chỉ là dưới hình thức và ngôn từ nhẹ nhàng nhất.
Về ‘Tuyên bố thành phố Hồ Chí Minh’, Ks Phạm Phan Long thuộc Hội Sinh Thái Việt Vietecology khi trả lời đài Á Châu Tự Do đã tỏ ra thất vọng trước bế tắc chỉ vì Lào quyết tâm xây 2 đập Xayaburi và Sahong, mà ba nước khác trong MRC đành chịu bó tay.
Còn bà Ame Trandem của tổ chức phi chính phủ International Rivers cũng tỏ ý buồn là những nhà lãnh đạo (a) không lên án việc đang thi nhau xây đập trên dòng chính của Mekong (b) không buộc được chính phủ Lào tuân thủ điều 5 của Hiệp định Mekong 1995, nghĩa là phải ngưng ngay đập Xayaburi đang xây và không được khởi công xây đập Sahong cho đến khi hoàn thành những nghiên cứu với những kết quả được cứu xét lại toàn diện.
Gs Chung Hoàng Chương, cũng thuộc International Rivers - người đã có nhiều cuộc điền dã thực địa thủy điện ở trên thế giới, đặc biệt ở các đập thủy điện do Trung Quốc đã xây dựng trên dòng sông Mekong - khuyến cáo: sự kiện Lào xây đập Xayaburi trên dòng chính của sông Mekong, Trung Quốc đã và đang xây dựng khoảng 11 đập trên dòng chính sông này, nối tiếp đó Lào sẽ xây dựng khoảng 9 đập khác cũng trên dòng chính. Nếu Lào thành công thì sau này Campuchia cũng có thể xây dựng được 3 đập trên dòng chính. Như vậy, Việt Nam sẽ là quốc gia bị đe dọa nhiều nhất vì Việt Nam là quốc gia nằm cuối nguồn sông Mekong.
Trong khi đó phía chính phủ Việt Nam lại nói là ‘thành công’
Các cơ quan truyền thông trong nước không dám nhìn nhận Việt Nam đã thất bại tại Thượng đỉnh MRC II, mà lại tìm cách lấp liếm che đậy:
Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Nguyễn Minh Quang trả lời báo chí là: Lào sẽ tham vấn và cân nhắc kỹ trong việc xây dựng đập thuỷ điện trên dòng chính của Mekong.
Còn Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Hà Kim Ngọc cho biết: Qua những buổi trao đổi, phía nước bạn Lào đã có những quan tâm, ghi nhận những quan ngại của Việt Nam và Campuchia. Phía Lào cũng đưa ra nhận định, khi triển khai các công trình trên dòng chính sông Mekong thì sẽ tham vấn và cân nhắc rất kỹ những lo ngại, tác động tiêu cực có thể xảy ra. Nếu thấy có những khả năng trên, Lào sẽ cân nhắc và sẽ có điều chỉnh.
Chỉ toàn là những “sẽ” và “nếu”. Không thấy phía Lào cam kết có hành động cụ thể nào.
Khó có thể tưởng tượng nổi, Thủ tướng Nguyền Tấn Dũng trên trang National Journal của bộ ngoại giao Việt Nam có can đảm và liều lĩnh đến mức dám cả gan tuyên bố là Thượng đỉnh Mekong II đã ‘thành công’. Khốn khổ thay cho ông nếu thật tâm ông tin như vậy !
Ông đâu cần quan tâm thành hay bại. Hứng chịu nỗi thống khổ và tai hoạ của Mekong không phải ông và gia đình ông, mà là: Nông dân và ngư dân miền Nam Việt Nam. Cớ sao bận lòng!
*
Đứng trên nguyện vọng và quyền lợi của dân tộc Việt Nam, những chiến sĩ đấu tranh cho Nhân Quyền và Dân Chủ nhận định:
Thượng đỉnh Mekong II cho thấy rõ mưu đồ gộp 3 nước Đông Dương dưới thế lực của Bộ chính trị đảng cộng sản Việt Nam đã phá sản. Ba nước Đông Dương đang tách dần ra thành ba thế lực chính trị cá biệt theo hướng Dân Chủ Hoá, giống như Myanmar. Trong tương lai Dân Chủ là mẫu số chung để phát triển ASEAN. Do đó:
1.- Đây là thời cơ tốt để vận động nông dân, ngư dân ba nước Việt Nam – Campuchia – Lào đòi các giới cầm quyền phải lắng nghe tâm tư nguyện vọng và tôn trọng quyền lợi thiết thân của mình trong thương thảo các chính sách phát triển Mekong.
2.- Phải cấp tốc Dân Chủ Hoá Việt Nam để thiết lập càng sớm càng tốt chính phủ mới tự do – dân chủ. Chính phủ mới với chính danh thực sự và hậu thuẫn mạnh mẽ của toàn dân mới có thể bảo vệ hữu hiệu quyền lợi của đất nước trong các hội nghị quốc tế, từ Hoàng Sa – Trường Sa đến Thượng đỉnh Mekong.
3.- Đề nghị các nước tài trợ phát triển bền vững Mekong như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hoà Lan…có những phương cách thích hợp làm áp lực để Uỷ hội sông Mekong MRC hoạt động theo nguyện vọng và quyền lợi của nhân dân sống dọc theo hai bên bờ con sông này; cũng như cần đòi hỏi thi hành tài trợ theo hướng bền vững, nghĩa là phát triển kinh tế - giáo dục - y tế phải đồng hành với nhau
Saigon 15-4-2014
_________________________________
Nguồn:
