Patrick Boehler, Time / Bảo Anh chuyển ngữ, CTV Phía Trước - Nhìn lại năm 2012 hẳn không phải là một năm tốt đối với Đảng Cộng sản cầm quyền tại Việt Nam. Nền kinh tế của đất nước này đang gặp nhiều rắc rối; các lãnh đạo độc tài đang bị chia rẻ và những gì được xem là đối thủ với Đảng Cộng sản, hiện đang tìm cách khuấy động các tiếng nói bất đồng chính kiến thông qua các phương tiện truyền thông xã hội để họ có thể tự lên tiếng, và việc này đã bùng lên làn sóng phản kháng trên mạng trực tuyến hiện đã trở thành ngày càng khó kiểm soát.
Trong những năm qua, nội dung trên các trang blogs chuyên đăng những thông tin nội bộ bên trong giới cầm quyền Việt Nam gần đây chỉ trích những người thân cận với Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Trang Quan Làm Báo (Cán bộ Làm Báo chí) xuất hiện vào mùa xuân vừa qua đã đăng nhiều bài viết cáo buộc mối quan hệ mờ ám giữa các doanh nghiệp lớn và các thành viên trong gia đình Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng. Ví dụ, Quan Làm Báo cáo buộc rằng cô con gái 34 tuổi của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng – Nguyễn Thanh Phượng, người từng học về quản lý đầu tư tại đại học ở Thụy Sĩ – đã có các hợp đồng đấu thầu với ông trùm ngân hàng Nguyễn Đức Kiên, người đã bị bắt về tội tham nhũng vào tháng Tám vừa qua. Phượng kịch liệt phủ nhận tất cả những cáo buộc trên và cho rằng những thông tin đó hoàn toàn không thích hợp. Tuong Vu, phó giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Oregon, phỏng đoán rằng những thông tin này có thể đã được “đưa ra bởi một số người hoặc một nhóm lợi ích muốn Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng ra đi”.
Cho đến tháng Chín thì Thủ tướng đã không chịu nổi trang Quan Làm Báo và đã ký lệnh hành chính số 7169, chỉ đạo các cơ quan chức tách tấn công các bài viết trong trang blog này, và điều nghịch lý là không cho phép cán bộ nhà nước đọc chúng. Một tháng sau, trang Quan Làm Báo trở nên yên tĩnh hơn, nhưng phong cách trắng trợn của trang blog đã truyền cảm hứng cho các nhà báo khác để họ có thể thiết lập các trang riêng ẩn danh khác nhau để viết những câu chuyện mà họ không thể chia sẽ trên các phương tiện truyền thông nhà nước. “Các phe nhóm đối thủ trong Đảng [Cộng sản] đã cố gắng sử dụng các trang blog trên mạng để đối phó với các phe nhóm khác”, ông Vu nói. “Nhưng bây giờ thì thế giới blog đã vượt ra ngoài sự kiểm soát của chính phủ”.
Theo Carlyle A. Thayer, giáo sư danh dự chuyên về khoa học chính trị tại Đại học New South Wales ở Canberra đồng thời cũng là chuyên gia lâu năm về Việt Nam cho biết, các trang blog mới đã làm “vấn đề trở nên nóng hơn và đang được rất nhiều người đọc”. Trang Dân Làm Báo (những người dân làm báo chí) là một trong những trang blog phổ biến nhất. Theo một bức thư ngỏ từ ban biên tập trang này cho biết thì số lượng lượt xem đã tăng lên khoảng nửa triệu vào ngày 12 tháng Chín, cùng ngày mà Thủ tướng ban hành chỉ thị số 7169. Bức thư viết rằng, “những đóng góp của trang chúng tôi bao gồm không chỉ những người đưa tin độc lập và dịch giả tự do, mà còn có các phóng viên từ những trang báo chính thống và cả những người từ bên trong chính phủ”. Trang Dân Làm Báo cùng với các blog tương tự như Cầu Nhật Tân và Xuandienhannom, đã đăng các bài viết bao gồm các chủ đề như các phiên tòa những người bất đồng chính kiến, cưỡng bức các khu vực tái định cư, tình trạng lãng phí và hối lộ của các cán bộ nhà nước, những khó khăn trong lĩnh vực bất động sản và tranh chấp lãnh thổ [Biển Đông] giữa Việt Nam và Trung Quốc.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (giữa) mỉm cười khi ông đi phía sau Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (trái) và Chủ tịch Trương Tấn Sang (phải) hướng về phía lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh trước khi diễn ra phiên họp Quốc hội ngày 22 tháng 10, năm 2012. Ảnh: HOANG DINH NAM / AFP / GETTY
Thế giới phương tiện truyền thông xã hội cũng đang trở thành một diễn đàn cho những người bất đồng quan điểm. Facebook đang bùng nổ tại các quốc gia Đông Nam Á. Theo thông tintừ Socialbakers thì gần một triệu người Việt Nam ghi danh tham gia trang Facebook mỗi tháng trong vòng nửa năm qua, dẫn đến kết quả Việt Nam là quốc gia có tốc độ người sử dụng Facebook cao nhất trên thế giới. Trong vòng một năm qua, tổng số người sử dụng trang này – chủ yếu là những người trẻ, ở đô thị và có học thức – đã tăng gấp đôi lên đến 10 triệu người, đứng đạng thứ 9 trong bản dân số trên Facebook. Việc này đã khiến một số nhà báo có tiếng nhất tại nước này di chuyển từ viết blog sang Facebook. Một trong số này là San Trương, người được biết đến nhiều hơn với tên Huy Đức và ông hiện đang tu nghiệp với chương trình Nieman tại Đại học Harvard. Ông hiện có khoảng 5.000 bạn [friends] và 13.000 người theo dõi [subscribers] trên Facebook, nơi ông thường xuyên đăng các bài bình luận về những cuộc xung đột mới nhất giữa Thủ tướng và đối thủ chính trị là Chủ tịch Trương Tấn Sang. “Những người như tôi sẽ không quay trở lại các phương tiện truyền thông chính thức miễn là chúng tôi có thể tranh luận trực tuyến”, ông nói.
Những biểu hiện kinh tế nghèo nàn trong thời gian vừa qua đã làm trầm trọng thêm sự bất mãn trong xã hội. Nước này đã giảm từ hạng 112 trong năm 2011 xuống hạng 123 trong bản Chỉ số Nhận thức Tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Hồ sơ tham nhũng nổi tiếng tại đây đã thống trị trên các trang tin tức trong suốt cả năm qua và đã trở thành một nền văn hóa khá phổ biến. Loạt phim truyện truyền hình Đàn Trời (Heaven Altar) miêu tả lại cuộc sống của một chủ tịch tỉnh tham nhũng, một doanh nhân và giám đốc truyền hình tham nhũng, hối lộ để leo lên vị trí cao và giàu có hơn – một câu chuyện hư cấu mà dường như quá thực đối với nhiều người tại Việt Nam. Hồi tháng Tư vừa qua, Phạm Thanh Bình – giám đốc điều hành tổng công ty nhà nước Vinashin – đã bị kết án 20 năm tù vì điều hành kém hiệu quả và đã đưa công ty đóng tàu lớn nhất đất nước đến bờ vực phá sản. Sau đó đến tháng Tám, Nguyễn Đức Kiên, một nhà tài phiệt ngân hàng và trùm bóng đá, bị bắt với tội “kinh doanh trái phép”. Vài tuần lễ sau, công an ở nước láng giềng Campuchia bắt Dương Chí Dũng, tổng giám đốc tổng công ty Vinalines, người đã bỏ trốn sau khi công ty này không trả được món nợ hơn 2 tỷ USD.
Thời gian vừa qua nạn lạm phát nước này vẫn tiếp tục tăng cao dưới sự điều hành của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, với giá tiêu dùng tăng lên đến trung bình 9,4% mỗi tháng trong năm nay so với cùng kỳ năm ngoái. Chiến lược kinh tế của chính phủ vẫn muốn phụ thuộc nhiều vào các công ty lớn của nhà nước mà hiện đang trên đà suy giảm. Vào ngày 24 tháng Mười hai, Tổng cục Thống kê thông báo Việt Nam đang trải qua tỷ lệ tăng trưởng kinh tế thấp nhất trong 13 năm qua – mức thấp nhất trong số các nước láng giềng ở Đông Nam Á. Đầu tư nước ngoài đã giảm 14% năm trong năm nay, Moody’s đã hạ bậc tín nhiệm trái phiếu chính phủ (chính xác là “mức độ bất ổn kinh tế vĩ mô rất cao”), và chỉ số chứng khoán VN-Index xuống mức tồi tệ nhất trong năm qua so với các nước ở châu Á hồi.
Các vấn đề tai ương tại Việt Nam đang là nguồn cơn để những người bất đồng chính kiến tiếp tục lên tiếng, tuy nhiên họ vẫn chưa có không gian bày tỏ quan điểm tự do. Ngày 20 tháng Mười một, tòa án đã giữ nguyên án tù sáu năm đối với Đinh Đặng Định, một cựu chiến binh đồng thời cũng là một blogger. Quyết định này chỉ đến hai tháng sau khi ba bloggers bất đồng chính kiến nổi bật thuộc Câu lạc bộ Nhà báo Tự do bị kết tội “tuyên truyền chống nhà nước”. Người nổi bật nhất trong số đó là blogger Nguyễn Văn Hải –còn được biết đến với tên Điếu Cày – đã bị kết án 12 năm tù và 5 năm quản thúc tại gia. Một blogger khác là Tạ Phong Tần đã bị kết án 10 năm tù giam và 5 năm quản thúc tại gia. Mẹ bà Tần đã châm lửa tự thiêu hồi tháng Bảy để phản đối việc con gái bà bị giam giữ trái phép.
Mặc dù gặp nhiều trở ngại nhưng nền văn hóa phản kháng vẫn tiếp tục gia tăng. Hiện nay, các cuộc biểu tình mang tính dân tộc chủ nghĩa chống lại nước láng giềng Trung Quốc xâm phạm chủ quyền của Việt Nam ở Biển Đông vẫn nhiều hơn so với các cuộc biểu tình chống tham nhũng hoặc ủng hộ dân chủ. Tuy nhiên, xu hướng dân tộc chủ nghĩa của những người trẻ có thể sẽ tạo thành mặt trận thống nhất với các nhóm bất đồng chính kiến khác, bao gồm cả các nhà hoạt động dân chủ. “Bạn có thể thấy rằng các liên kết đã trở nên mạnh mẽ hơn”, ông Vu nói. “Hiện nay họ đã bắt đầu liên kết với các nông dân phản đối chống lại các vụ chiếm đất, họ đã bắt đầu liên kết với những người Kitô hữu phản đối các chính sách tôn giáo của chính phủ”. Trong khi nhiều người vẫn tin rằng các trang blog chống chính phủ vẫn còn được chấp nhận được bởi vì sự tồn tại của họ phù hợp với các phe nhóm nhất định trong Đảng Cộng sản Việt Nam, việc này vẫn an toàn cho rằng chiều sâu của các mối quan hệ giữa những nhóm đối lập không có ý định đi theo bất kỳ thành viên trong ban lãnh đạo Đảng – và điều này có thể làm cho năm 2013 thậm chí khó khăn hơn cho chính phủ Việt Nam so với năm 2012.
Patrick Boehler, Time / Bảo Anh chuyển ngữ, CTV Phía Trước
© Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC 2012
