Chúng ta hãy xem lại hành trình tố tụng hiện hành rút gọn dưới đây của Việt Nam:
1. Bắt giam (khởi tố bị can đồng thời hoặc sau đó) do cơ quan công an hoặc viện kiểm sát tiến hành và đều cần phải có phê duyệt của viện kiểm sát.
2. Điều tra: đề nghị truy tố hoặc chấm dứt vụ án (đương sự được tự do).
3. Truy tố: do viện kiểm sát quyết định.
4. Xét xử: sơ thẩm (bắt buộc), kháng án phúc thẩm (chỉ bắt buộc nếu đương sự yêu cầu và buộc phải đi thi hành án nếu vẫn bị kết án), giám đốc thẩm hay tái thẩm (hoàn toàn tùy thuộc cơ quan tố tụng).
5. Thi hành án: mọi tù nhân đều bị ép phải thừa nhận tội lỗi (tiêu chuẩn thi đua số 1 trong các nhà tù) nếu không muốn bị xếp loại kém. Loại kém đồng nghĩa với việc loại khỏi danh sách ân giảm án và bị phân biệt đối xử về thụ hưởng điều kiện giam giữ.
Tất cả năm (05) thủ tục (rút gọn) trên đây và cách thực hiện chúng có hai đặc điểm bao trùm: 1. Đều do con người dưới sự lãnh đạo tuyệt đối của đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) thực hiện. 2. Những yếu tố tác động có tính khách quan ngoài cơ quan tố tụng như luật sư, báo chí truyền thông, dư luận xã hội đều đang bị ĐCSVN chỉ đạo, bảo trợ hoặc khống chế nghiêm ngặt.
Tình trạng trên đưa đến một số giả thuyết sau:
- Vì một lý do nào đó ĐCSVN muốn lật ngược vụ trả tự do đang ầm ĩ này, thì có gì bảo đảm điều này không thể xảy ra?
- Nếu bị bắt trở lại thì có gì bảo đảm ông Nguyễn Thanh Chấn không bị tra tấn lại và lại nhận tội trở lại?
- Giới chức và báo chí chính quyền sẽ phản ứng ra sao trước đòi hỏi phải giải quyết các trường hợp “ông Chấn” khác đang còn đầy trong các nhà tù? Vân, vân.
Đó là về lý thuyết. Trên phương diện thực tế, thứ nhất, những gì mà giới truyền thông chính quyền vừa tiết lộ về tình tiết mới (xuất hiện người đầu thú- tự nhận là hung thủ) của vụ án thì đó mới chỉ là thông tin do các cơ quan của ĐCSVN cho phép, không có gì đảm bảo khách quan hơn những thông tin trước đây về vụ án. Thứ hai, ĐCSVN vẫn liên tục dựng ra các “phiên tòa công khai” để đưa vào tù những người họ muốn tống tù thì việc cần thêm một “phiên tòa công khai” như thế với bất kỳ ai cũng sẽ không phải là điều khó. Chưa kể, sự hợp lý cần thiết phải đặt những nghi vấn cho phiên tái thẩm vừa được thực hiện kín (trong một hệ thống luôn bất chấp pháp luật) dành cho ông Nguyễn Thanh Chấn hôm 06/11/2013.
Quan trọng hơn, người dân hiện nay vẫn chưa có một phương tiện gì trong tay để đảm bảo quá trình tố tụng không bị tùy tiện hoặc để giúp những nghi can đang bị giam cầm sẽ không bị đe dọa, tra tấn khi các viên chức tố tụng muốn hợp pháp hóa việc bắt giữ, giống như họ đã từng làm với ông Nguyễn Thanh Chấn (và nhiều người khác).
Với vài câu hỏi hoàn toàn bỏ ngỏ và các điểm cơ bản vừa nêu của thực trạng tố tụng hiện nay tại Việt Nam, chúng ta có thể kết luận: Việc xác định công lý một cách chính thống tại Việt Nam vẫn bị phụ thuộc hoàn toàn vào ý chí của ĐCSVN, chứ không phải vào sự thật khách quan. Nói một cách dân dã: đúng hay sai đều vẫn ở tay thằng đảng.
Đó cũng là lý do khiến tôi không quá chú ý tới vụ “niềm vui vỡ òa” này. Nhưng tôi có nghe tường thuật rằng ông Nguyễn Thanh Chấn khi được thả đã cất lời:
“Ơn đảng, Chính phủ, tôi đã được trở về với gia đình. Ơn bố, mẹ sinh ra chỉ có một lần nhưng lần này, đảng và Chính phủ đã sinh ra tôi lần thứ hai.”
Lời cảm ơn này làm tôi bật nhớ nhà văn Nam Cao khi ông lột tâm lý của nhân vật Bá Kiến:
“Một người khôn ngoan chỉ bóp đến nửa chừng. Hãy ngấm ngầm đẩy người ta xuống sông, nhưng rồi dắt nó lên để nó đền ơn.”
Viết như thế hẳn Nam Cao phải rất trăn trở trong nhận diện cái Ác và xót xa cho những xảo quyệt, ngây thơ, nhầm lẫn của con người.
Nhưng trích như thế tôi không có ý trách những người như ông Chấn, vì tôi hiểu sức chịu đựng, sự hiểu biết lẫn việc xác định thiên chức của con người không giống nhau và đều có giới hạn. Hơn nữa, sự tiếc thương, kính cẩn mới đây của nhiều trí thức khoa bảng dành cho Tướng Giáp đã cho thấy: cảnh báo trên của Nam Cao, đã hơn 70 năm, vẫn chưa cũ.
Đặc biệt hơn, sự liên tưởng giữa những sự kiện vừa nói còn đưa tôi nhận ra sự tương hợp kỳ lạ giữa nhận định trên của Nam Cao với Tướng Giáp: “Một người khôn ngoan chỉ bóp đến nửa chừng” và việc Tướng Giáp chỉ phê đảng nửa chừng, sau khi đảng đã thanh trừng Tướng Giáp cũng nửa chừng. Rồi cuối cùng, Tướng Giáp được ra đi trong một quốc tang hoành tráng vào hạng nhất nhì Việt Nam, do chính đảng tổ chức, để tôn vinh tấm gương lẫm liệt đã suốt đời tận trung với đảng.
Thật là những “khôn ngoan” y như cái nghĩa trong nhận xét của Nam Cao. Những khôn ngoan đớn đau cho nhân quần.
© 2013 Phạm Hồng Sơn & pro&contra
