Tạ Dzu (Danlambao) - Duy Vật biện chứng có hai nguyên lý cơ bản là nguyên lý về mối liên hệ phổ biến gồm sáu cặp phạm trù, ít được nói tới và nguyên lý về sự phát triển, thường được đề cập tới hơn.
Nguyên lý về sự phát triển bao gồm ba quy luật:
- Quy luật mâu thuẫn nói về nguồn gốc của sự phát triển.
- Quy luật lượng - chất chỉ ra hình thức của sự phát triển.
Quy luật mâu thuẫn
Quy luật mâu thuẫn là quy luật quan trọng nhất của biện chứng duy vật, theo đó nguồn gốc của sự phát triển chính là mâu thuẫn và là việc giải quyết mâu thuẫn nội tại trong bản thân mỗi sự vật hay hiện tượng nào đó.
Biện chứng duy vật phát biểu rằng sở dĩ sự vật mâu thuẫn là vì trong sự vật có những yếu tố đối lập mang đặc điểm hay thuộc tính có khuynh hướng biến đổi trái ngược nhau, tồn tại một cách khách quan trong tự nhiên, xã hội và tư duy. Ví dụ trong nguyên tử có điện tử và hạt nhân; trong sinh vật có sự đồng hóa và dị hóa; trong thị trường có cung và cầu, hàng và tiền. Hai mặt đối lập tồn tại trong sự thống nhất với nhau, nương tựa và không tách rời nhau nên giữa chúng có những nhân tố giống nhau, gọi là sự ‘đồng nhất’. Các mặt đối lập không chỉ đồng nhất mà còn đấu tranh với nhau bằng tác động qua lại theo xu hướng bài trừ và phủ định lẫn nhau qua các hình thức đa dạng, phong phú tùy thuộc vào tính chất và mối quan hệ giữa các mặt đối lập và các điều kiện cụ thể.
Dù nhận ra sự đồng nhất giữa các mặt đối lập trong một hiện tượng hay sự vật, Mác và Ăng ghen qua cái nhìn duy vật, nhận thấy chúng giải quyết mâu thuẫn bằng cách bài trừ và phủ định nhau như trong thế giới tự nhiên; do đó, những người cộng sản không hề ngần ngại sử dụng luật mâu thuẫn hủy diệt, cá lớn nuốt cá bé đối với mối tương quan giữa các dân tộc và giữa các giai tầng xã hội. Họ không thấy rằng với sự hiểu biết, con người khác tự nhiên giới, có khả năng loại bỏ thú tính và phát huy nhân tính, biến mâu thuẫn đối kháng thành đối lập thống nhất để mọi người có thể chung sống thân thiện với nhau.
Nếu không có quy luật đối lập thống nhất giữa nam và nữ sẽ không có gia đình; không biết áp dụng luật đối lập thống nhất giữa cá nhân và tập thể sẽ không có hài hòa xã hội; giữa bảo thủ và cấp tiến sẽ không có tiến bộ; và nếu không có đối lập thống nhất giữa tự nhiên và con người thì loài người chỉ biết khai thác tự nhiên một cách triệt để mà không biết cách bảo vệ môi trường sống, cuộc sống của con người sẽ, hoặc bị tự nhiên hóa, hoặc làm thoái hóa tự nhiên, thay vì sống cuộc sống hòa cùng tự nhiên.
Quy luật mâu thuẫn đối kháng dẫn đến tiêu diệt lẫn nhau trong tự nhiên không thể áp dụng một cách thẳng tuột máy móc vào xã hội con người mà cần điều chỉnh lại thành quy luật “đối lập thống nhất”, để mọi khác biệt được hóa giải trong hòa bình ổn định. Đây chính là nguyên tắc “unity in diversity” (thống nhất trong đa dạng) mà ASEAN đã lấy làm nguyên tắc chỉ đạo cho hoạt động của mình.
Quy luật lượng - chất
Theo quan điểm Duy Vật, bất cứ sự vật hay hiện tượng nào cũng bao gồm hai mặt chất và lượng. Chúng hữu cơ thống nhất với nhau.
Chất là phạm trù triết học để chỉ tính khách quan của sự vật hay hiện tượng, quy định bởi những thuộc tính và yếu tố cấu thành. Nhưng chỉ những thuộc tính cơ bản tổng hợp lại mới thành chất của sự vật. Những thuộc tính cơ bản quy định sự tồn tại, vận động và phát triển của sự vật; chỉ khi chúng thay đổi hay mất đi thì sự vật mới thay đổi hay mất đi. Chất, biểu hiện trạng thái khá ổn định của sự vật. Các thuộc tính kết hợp với nhau tương đối trọn vẹn, hoàn chỉnh và bền vững làm cho sự vật này không trộn lẫn với sự vật khác mà tách biệt cái này với cái khác. Chất luôn gắn liền với lượng của sự vật hay hiện tượng.
Lượng là phạm trù triết học dùng để chỉ tính quy định về số lượng, quy mô, trình độ, nhịp điệu của sự vận động và phát triển cũng như các thuộc tính của sự vật, biểu hiện bằng con số các thuộc tính và các yếu tố cấu thành. Lượng không phụ thuộc vào ý chí hay ý thức của con người. Lượng biểu thị kích thước dài hay ngắn, số lượng nhiều hay ít, quy mô lớn hay nhỏ, trình độ cao hay thấp, nhịp điệu nhanh hay chậm.
Mỗi sự vật hay hiện tượng bao gồm một thể thống nhất giữa chất và lượng. Chất tương đối ổn định còn lượng thường xuyên biến đổi. Lượng biến đổi đến một mức độ và điều kiện nhất định nào đó sẽ phá vỡ chất cũ, chất mới được hình thành. Quá trình tác động lẫn nhau giữa chất và lượng tạo ra sự vận động liên tục, từ biến đổi dần dần đến nhảy vọt, rồi lại biến đổi dần để chuẩn bị cho bước nhảy vọt kế tiếp. Quá trình động, biện chứng giữa chất và lượng tạo ra cách thức vận động và phát triển của sự vật hay hiện tượng. Chất mới không chỉ biến đổi một cách thụ động mà tác động trở lại lượng để tạo ra lượng mới, phù hợp trong thể thống nhất chất và lượng mới.
Vì đặt tiền đề triết học trên vật chất nên Mác dễ thấy trong tự nhiên khi lượng đổi thì chất đổi. Hình ảnh nồi nước sôi thường được dùng làm ví dụ. Sự thay đổi về lượng (tăng nhiệt độ) đến một mức nào đó sẽ làm cho nước bốc hơi, tức thay đổi về chất. Những người Mác-xít lập luận rằng trong sự vận động và phát triển của sự vật, thay đổi bao giờ cũng bắt đầu từ lượng. Cộng sản thường dùng quy luật này để lý giải cho những cuộc ‘cách mạng’ bằng bạo lực gây đổ máu chết chóc để cướp cho được chính quyền của họ.
Trên thực tế, không phải luôn luôn cứ lượng đổi thì chất đổi. Có nhiều trường hợp chất đổi khiến lượng đổi theo, có khi đổi cả chất. Trong những năm hạn hán, cây cối thường cho ra ít trái hay trái vừa chua vừa èo oặt, thậm chí cây có thể chết. Nhưng những năm ‘mưa thuận gió hòa’ (thay đổi về chất), cây được chăm bón khiến cho cành trái sum xuê ngon ngọt (thay đổi về lượng và chất). Tại các quốc gia người dân thực sự làm chủ đất nước, người ta tranh đấu hợp pháp bằng nghị trường, trong quốc hội nhằm thi thố tài năng viễn kiến và quản trị (thay đổi về chất) nhằm đạt hiệu quả xã hội ở cả bề rộng lẫn bề sâu (đổi cả lượng và chất). Quốc hội của những nước cộng sản chỉ là bình phong che đậy thể chế độc tài, nơi thực hiện nghị quyết của đảng nên chất không thể đổi, mà dù lượng có đổi bao nhiêu đi chăng nữa, họp hành liên miên hoặc tăng số đại biểu, chất-đời-sống của nhân dân vẫn nghèo nàn nhếch nhác. Nếu có khá hơn thì chỉ vì tình thế bắt buộc, “đổi mới hay là chết” chứ chẳng phải do chủ động đổi lượng mà chất đổi. Khoảng thập niên 1970 trở về trước, những công ty xe hơi của Mỹ luôn dẫn đầu thế giới về lượng xe bán ra. Một hai thập niên sau đó, các hãng xe Nhật cải tiến kỹ thuật, xe nhỏ gọn, ít tốn xăng, kiểu cọ bắt mắt (thay chất), số lượng xe bán ra vượt hẳn các công ty Mỹ (làm đổi lượng).
Quy luật lượng đổi chất đổi, do đó, thiếu sót; cần được tu chỉnh lại bằng quy luật “chất - lượng hỗ biến” (hỗ tương biến đổi).
Quy luật phủ định
Biện chứng phủ định là phạm trù triết học để chỉ sự phủ định và phát triển tự thân, một mắt xích trong quá trình dẫn tới sự ra đời của sự vật mới tiến bộ hơn sự vật cũ.
Để biện chứng phủ định được diễn ra trong suốt quá trình vận động của sự vật, những yếu tố tiêu cực sẽ bị thay thế bởi những yếu tố tích cực. Sự vật cũ bị sự vật mới phủ định và sự vật mới này sẽ lại bị phủ định bởi sự vật mới khác trên sự thống nhất hữu cơ giữa lọc bỏ, bảo tồn và bổ sung thêm những yếu tố tích cực mới. Do đó, thông qua những lần phủ định biện chứng của bản thân, sự vật sẽ ngày càng phát triển theo vòng xoáy trôn ốc nhưng trên cơ sở phát triển cao hơn.
Mỗi lần phủ định là mỗi kết quả của đấu tranh và chuyển hóa giữa các mặt đối lập, hay nói khác đi, giữa mặt khẳng định và mặt phủ định của sự vật. Phủ định của phủ định là kết quả tổng hợp tất cả những yếu tố tích cực của cái khẳng định ban đầu và cái phủ định lần thứ nhất, cũng như các giai đoạn trước đó. Đó là điểm kết thúc của một chu kỳ phát triển và cũng là điểm khởi đầu cho chu kỳ phát triển tiếp theo. Với triết học Mác-Lênin thì quy luật phủ định của phủ định là quy luật phổ biến của sự phát triển trong tự nhiên, xã hội và tư duy.
Có đúng đó là quy luật chung cho sự phát triển của cả tự nhiên lẫn xã hội hay không?
Mặc dù có nhắc đến sự đấu tranh và chuyển hóa giữa các mặt đối lập hay tổng hợp các yếu tố tích cực trong hai quá trình phủ định, nhưng đối với tự nhiên giới (động vật) thì đó là cuộc đấu tranh đối lập cơ bắp mạnh được yếu thua, một mất một còn. Trong khi chỉ với con người mới có khả năng ‘nghị hòa’, nói khác đi là sự thống nhất các mặt đối lập cả trong tư duy, chính kiến đến hành động để mọi người cùng sống trong hòa bình ổn định.
Vì không nhìn thấy khả năng điều chỉnh quy luật đối lập hủy diệt của tự nhiên thành ‘đối lập thống nhất’ nơi con người, nên sau 1975, cộng sản phá hủy toàn bộ nền văn hóa và cơ sở kinh tế của miền Nam VN, thực hiện các vụ đổi tiền, đánh tư bản mại sản, xua dân đi vùng kinh tế mới… Tại những quốc gia cộng sản khác cũng tương tự như thế. Họ tiêu diệt cuộc sống nhân bản cũ để thành lập xã hội chủ nghĩa mới với đấu tranh giai cấp, giành giật phương tiện sản xuất vật chất là tất cả. Phá hủy toàn bộ hệ thống cũ là họ đã “cắt lát” lịch sử, trong khi lịch sử phải là sự tiếp nối, tích lũy những nhân tố tích cực của quá khứ làm nền tảng cho hiện tại để mỗi ngày mỗi mới, mỗi tiến bộ và hướng thượng hơn trong tương lai.
Phủ định không có nghĩa là bỏ đi tất cả những cái cũ, thay hoàn toàn bằng những cái mới. Phủ định là đãi lọc, loại bỏ những yếu kém cũ, lọc lấy phần tinh túy để tiếp thêm vào các yếu tố mới. Quy luật phủ định chỉ có ý nghĩa như thế khi áp dụng chung với hai quy luật “thống nhất đối lập” và “chất lượng hỗ biến” để trở thành “phủ định phủ định”, tức là một dây chuỗi đãi lọc tiến hóa không ngừng (*) để lịch sử không bị ngưng trệ hay cắt lát từng khúc.
Học thuyết của Mác còn vận dụng một cách thô thiển phép Tam đoạn luận của Duy Tâm phái. ‘Đề’ là xã hội phong kiến. Tư bản là phản đề (phủ định). Cộng sản là tổng hợp đề (phủ định của phủ định). Điểm cần lưu ý là những người cộng sản cho rằng tổng hợp đề cộng sản là nấc thang cuối cùng, cao nhất của lịch sử loài người. Xã hội con người không thể tiến xa hơn nữa. Lập luận này làm cho lịch sử bị ngưng trệ, tư tưởng bị đóng khung, không còn có thể tiến hóa.
Một số luận điểm mang tính bào chữa của cộng sản thì rất phi nhân bản. “Cứu cánh biện minh cho phương tiện” là một trong những số đó. Cứu cánh là ‘cướp’ chính quyền thì sá gì mà họ không ‘giết lầm hơn bỏ sót’, giết người vô tội không gớm tay để thực hiện cho được mục tiêu? Không cứu cánh nào có thể biện minh cho phương tiện chủ trương gây hận thù giết hại đồng loại cả. Luận điểm đúng phải là, cứu cánh nào, phương tiện nấy.
Chủ thuyết Duy Vật không phải hoàn toàn không có những đóng góp thiết thực cho sự tiến bộ chung của loài người. Nhưng qua ba bài khảo sát vừa qua, rõ ràng là chủ thuyết này chứa đầy những thiếu sót căn bản cần được bổ khuyết. Chủ thuyết Duy Vật dựa vào tiền đề vật chất, vật chất vạn năng sản sinh ra tất cả nên hoàn toàn thiếu vắng con người. Trong khi chính con người mới sản sinh ra mọi hiện tượng sống. Chính con người mới tạo cho mọi vật và đời sống có ý nghĩa. Chính con người, theo nhà tư tưởng Lý Đông A, đã “lập tâm cho trời đất, lập mệnh cho nhân sinh” chứ không phải chỉ do tâm, do vật hay do sinh mà có.
Những người Cộng sản Việt Nam cần nhìn thấy các thiếu sót cơ bản nói trên để điều chỉnh tư duy, từ bỏ Chủ nghĩa Xã hội kiểu cộng sản viển vông mà nhân loại đã chối bỏ để hòa mình vào sự tiến hóa chung của cả nhân loại, cùng dân tộc đưa đất nước thoát khỏi tụt hậu và nguy cơ Hán hóa ngày càng lộ rõ, kể từ ngày đảng Cộng sản có mặt tại Việt Nam.
______________________________________
(*) Trong tài liệu “Chìa Khóa Thắng Nghĩa” viết năm 1943, Lý Đông A đã tu chỉnh ba quy luật của Mác thành: đối lập thống nhất (thay cho “mâu thuẫn”), chất lượng hỗ biến (thay cho “lượng đổi chất đổi”) và phủ định phủ định (thay cho “phủ định của phủ định”).
