Viên Gạch 1. Vì sao Cha, Mẹ và 2 Bác - 4 Trí thức nhà ông Bùi Tín bị chết cùng thời điểm 1947-1949?

Nguyễn Hồn Việt (Danlambao) - “Bác Hồ với nhân sỹ, trí thức - Hồ giết hay trọng dụng Nhân sỹ, Trí thức Việt?”

Trên mặt các báo “lề Đảng” chúng ta bắt gặp rất nhiều các bài như “Chủ tịch Hồ Chí Minh với nhân sĩ, trí thức thời lập nước...”, “Bác Hồ với nhân sỹ, trí thức”, “Chủ tịch Hồ Chí Minh với đội ngũ trí thức Việt Nam”, “Bác Hồ với trí thức Hà Nội ”… Một câu hỏi đặt ra: Hồ giết hay trọng dụng Nhân sỹ, Trí thức Việt?

Để trả lời câu hỏi này, chúng ta sẽ cần nghiên cứu tỷ mỷ thêm nhiều nữa, trong phạm vi bài viết này, tôi chỉ xin đề cập một nội dung nhỏ: Vì sao Cha, Mẹ và 2 Bác – 4 Trí thức nhà ông Bùi Tín bị chết cùng thời điểm 1947 – 1949?

***

“Xin lỗi bác Bùi Tín, tôi hoàn toàn không có ý đem chuyện nhà bác ra để bàn luận, nhưng vì Cha, Bác nhà bác là những viên gạch của lịch sử, nên tôi buộc lòng phải bàn luận đến. Và thiết nghĩ, bác nay cũng đã nhiều tuổi, sẽ là rất tốt nếu bác biết được câu chuyện lịch sử, nhất là câu chuyện lịch sử liên quan tới Cha, Bác mình - Rất mong bác không lấy làm phiền. Ghi nhận của lịch sử có đúng có sai và những ai góp phần làm rõ những điều sai, sáng tỏ những điều đúng - thì cuộc đời chẳng đáng sống lắm ru? Câu chuyện này liên quan trực tiếp đến Cha, Bác nhà bác, cách nêu vấn đề của tôi và bàn luận của độc giả có thể tới hoặc chưa tới - nào mời bác phản biện...”

***

1. Cả 3 anh em đều là Trí Thức

“Khoa thi năm Bính Ngọ 1906 ba anh em đều tham dự thi. Kết quả Bùi Bằng Phấn đỗ Tú tài, còn Bùi Bằng Thuận và Bùi Bằng Đoàn cùng đỗ cử nhân. Ba anh em được nêu gương “Hà Đông Tam Bằng”.

Gặp thời Tây Thịnh, ông ra sức học tiếng Pháp và phải khai tăng thêm 3 tuổi cho đủ để thi vào trường Hậu bổ Hà Nội (giống như trường hành chính quốc gia hiện nay).

Năm Tân Hợi (1911) ông tốt nghiệp, được bổ làm tri huyện, sau đó làm tri phủ Xuân Trường tỉnh Nam Định, Chánh Án sát Bắc Ninh, Tuần phủ các tỉnh Cao Bằng, Ninh Bình, rồi Thượng thư Bộ hình của Triều đình Huế. ” (1).

2. “Người bạn tri âm của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người thâm thúy, hiểu biết sâu sắc nhân tình thế thái. Người rất tôn trọng tài năng và đức độ của các nhân sĩ, trí thức, trong đó có cụ Bùi Bằng Đoàn. Chính vì thế, Bác đã hai lần viết thư mời cụ Bùi Bằng Đoàn tham gia chính quyền cách mạng nhưng cụ đều lưỡng lự, xin được miễn.

…Cụ Bùi Bằng Đoàn làm việc trong một thời gian ngắn tại chiến khu Việt bắc. Tại đây, mối thâm giao giữa Bác Hồ và cụ Bùi Bằng Đoàn không chỉ là của người cùng chí hướng vì nước vì dân mà còn là của những người bạn tri âm.

Mùa đông 1947, Pháp mở cuộc tấn công quy mô lên chiến khu Việt Bắc, nhưng chúng thất bại lớn, quân ta giành thắng lợi vẻ vang.

Trong không khí đầu xuân chiến thắng, Tết chiến khu năm ấy, Hội đồng Chính phủ họp và liên hoan lửa trại. Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng Cụ một bài thơ bằng chữ Hán:

Khán thư sơn điểu thê song hãn

Phê trát xuân hoa chiếu nghiễn trì

Tiệp báo tần lai lao dịch mã

Tư công tức cảnh tặng tân thi.

Lời dịch:

Xem sách chim rừng vào cửa đậu

Phê văn hoa núi ghé nghiêng soi

Tin vui thắng trận dồn chân ngựa

Nhớ cụ thơ xuân tặng một bài.

Trong buổi hôm ấy, Bác đã khuyến khích mọi người trình bày các tiết mục tự biên. Cụ Bùi Bằng Đoàn liền phát biểu và đọc bài thơ họa bằng chữ Hán:

Thiết thạch nhất tâm phù chủng tộc

Giang sơn vạn lý thủ thành trì

Tri công quốc sự vô dư hạ

Thao bút nhưng thành thoái lỗ thi.

Lời dịch:

Sắt đá một lòng vì chủng tộc

Non sông muôn dặm giữ cơ đồ

Biết Người việc nước không hề rảnh

Vung bút thành thơ đuổi giặc thù.

Mọi người cùng trầm trồ, Thứ trưởng Bộ Giao thông – Thủy lợi Đặng Phúc Thông thốt lên: “Thật đúng hai trái tim cao cả cùng một nhịp đập!”…(2).

3. Năm 1945 Hồ mời cụ Bùi Bằng Đoàn ra “gánh vác việc nước” - nhưng 1947 đã bị bệnh nặng

Tháng 11 - Năm 1945 Hồ mời cụ Bùi Bằng Đoàn ra “giúp việc nước”:

“Ngày 17-11-1945, Cụ nhận được thư của Hồ Chủ tịch với lời lẽ hết sức xúc động và “cực kỳ khiêm tốn” mời Cụ ra gánh vác việc nước. Bức thư viết: “Thưa Ngài! Tôi tài đức ít ỏi mà trách nhiệm nặng nề. Thấy Ngài học vấn cao siêu, kinh nghiệm phong phú. Vậy nên tôi muốn mời Ngài làm cố vấn cho tôi để giúp thêm ý kiến trong công việc hưng lợi, trừ hại cho nước nhà, dân tộc. Cảm ơn và chúc ngài mạnh khỏe. Hồ Chí Minh”.

Và ngày 25-11-1945, Cụ được Hồ Chủ tịch ký Sắc lệnh bổ nhiệm chức Thanh tra đặc biệt Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và đảm nhận chức vụ này từ 6-1-1946 đến 8-1-1946. Và từ ngày 8-11-1946, Cụ được Quốc hội bầu làm Trưởng ban Thường vụ Quốc hội tức Chủ tịch Quốc hội thay Cụ Nguyễn Văn Tố. Ngoài những trọng trách được Đảng, Nhà nước và nhân dân giao phó trong bộ máy chính quyền, Cụ còn là thành viên sáng lập Hội Liên hiệp quốc dân Việt Nam, gọi tắt là Liên Việt, một tổ chức như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định: “do những người lão thành có danh vọng, đạo đức như cụ Huỳnh Thúc Kháng, cụ Bùi Bằng Đoàn, cụ Nguyễn Văn Tố v.v… và những người yêu nước khác không đảng phái đứng ra tổ chức”.” (1).

Nhưng tháng 4 - 1947 đã bị bệnh nặng:

“Ngày 19/4/1947, trong lúc Hội đồng Chính phủ họp ở Mỏ Giác, châu Tự Do, Bác Hồ thoáng thấy vẻ mệt mỏi trên khuôn mặt cụ Bùi Bằng Đoàn. Bệnh cũ tái phát, cụ phải đặt tay lên đầu gối để chống đỡ. Thấy hiện tượng không bình thường ở cụ, Bác cho gọi bác sĩ tới khám bệnh ngay cho cụ.” (2).

4. Cụ Bùi Bằng Đoàn chết năm 1955 nhưng “bị tai biến mạch máu não” từ 1948!

“Ngày 12/8/1948, vừa đi dự Hội nghị cán bộ Trung ương lần thứ 5 về, Bác nhận tin cụ bị tai biến mạch máu não. Bác liền cử ngay đồng chí Phan Mỹ – Chánh Văn phòng Chủ tịch phủ và bác sĩ riêng Lê Văn Chánh đến kiểm tra trực tiếp bệnh tình của cụ. Xét thấy ở An toàn khu không có đủ thuốc men, Bác Hồ quyết định chuyển cụ về quê, ở gần Hà Nội để có điều kiện chữa trị.” (2).

5. Vợ cụ Bùi cũng là một trí thức - “bị giặc Pháp ập vào bắn chết” từ 1948!

“Ngày 12/8/1948, vừa đi dự Hội nghị cán bộ Trung ương lần thứ 5 về, Bác nhận tin cụ bị tai biến mạch máu não. Bác liền cử ngay đồng chí Phan Mỹ – Chánh Văn phòng Chủ tịch phủ và bác sĩ riêng Lê Văn Chánh đến kiểm tra trực tiếp bệnh tình của cụ. Xét thấy ở An toàn khu không có đủ thuốc men, Bác Hồ quyết định chuyển cụ về quê, ở gần Hà Nội để có điều kiện chữa trị.

Khi về gần đến nhà thì gặp lính Pháp đang càn quét ở Vân Đình, cụ phải lánh đi. Lúc đó, một mình cụ bà Trần Thị Đức ở nhà, đang cất giấu tài liệu của Quốc hội và của Đảng thì bị giặc Pháp ập vào bắn chết. Trong những ngày ấy, tình trạng sức khỏe của cụ Bùi Bằng Đoàn rất yếu nên mọi người không cho cụ hay chuyện này. Mãi tới năm 1955, khi về thăm nhà, mọi người mới cho cụ biết.” (2).

6. Hai anh trai - 2 trí thức lớn cũng chết (1947-1949)

“Con cả là Bùi Bằng Phấn (1882-1949): là cháu nội Bùi Tuấn. Thuở nhỏ, ông cùng các em sống với bố ở Nam Định. Nhưng rồi, lần lượt bố và mẹ mất trong hai năm liền (1894 - 1895). Ông cùng 5 em đều ở tuổi thơ ấu (14, 13, 11, 7, 5, 3 tuổi) phải trở về quê, ăn học dưới mái nhà thờ Thiệu Đức đường, với sự giúp đỡ của người chú dượng là Thiếu bảo Dương Lâm - người làng Vân Đình cùng các chú bác trong gia tộc. Đến năm Bính Ngọ đời Thành Thái, cả ba anh em cùng đi thi thì Bùi Bằng Phấn đỗ Tú tài, còn hai em là Bằng Thuận và Bằng Đoàn đều đỗ Cử nhân. Ba anh em đỗ cùng khoa là hiện tượng ít thấy khi đó. Về sau, Bùi Bằng Phấn nghĩ mình là con trưởng, phải có trách nhiệm trông nom nhà thờ, phần mộ tổ tiên nên ông ở nhà không đi thi tiếp.

Con thứ là Bùi Bằng Thuận (1883-1947): tự là Dực Khanh, hiệu là Liên Đường, là em Bùi Phấn, cháu ruột Cử nhân Bùi Vi. Ông dự thi hai khoa chỉ đỗ thấp hoặc không đỗ. Đến khoa Bính Ngọ (1906) mới đỗ Cử nhân hạng thứ 7/ 50 khoa tại trường thi Hà Nam (khoa này, anh ông là Bằng Phấn đỗ Tú tài, em là Bằng Đoàn đỗ Cử nhân). Vào thi Đình không đạt. Tháng Ba năm Bính Thìn đời vua Khải Định (năm 1916), dự kỳ thi Hội và đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân, rồi làm quan đến Tuần phủ tỉnh Bắc Giang, Tham tri. Đầu năm 1939, về trí sĩ.

Con thứ ba là Bùi Bằng Đoàn...” (3).

7. Đặc phái viên Trần Đăng Ninh

“Đầu năm 1949, cụ được chuyển vào vùng tự do Thanh Hóa để yên tâm chữa bệnh. Khi đặc phái viên Trần Đăng Ninh vào Thanh Hóa công tác, Bác Hồ đã ủy quyền cho ông đến thăm sức khỏe và chuyển một bộ quần áo lụa Hà Đông làm quà tặng nhân sinh nhật lần thứ 60 cụ Bùi Bằng Đoàn. Món quà ý nghĩa này cũng giúp cụ khuây khỏa nỗi nhớ quê hương.” (2).

Nhận xét: Điều gì để 4 trí thức nhà cụ Bùi cùng chết (hoặc bệnh nặng gần như chết) ở thời điểm 1947 – 1949? (ở tuổi 60) Những câu chuyện: Quan Thượng Thư được làm “cách mạng”, “Người bạn tri âm”, “bị giặc Pháp ập vào bắn chết” có là thật? Có thật là cụ Bùi tới tháng 4 - 1947 mới bị bệnh nặng?...

Và Hồ thực ra là ai?

(Đón đọc: Giải mã 4. Cùng năm 1955 - Cụ Bùi chết - “Đặc phái viên Trần Đăng Ninh” (người đi trao quà của hồ cho cụ Bùi) – cũng chết vì bệnh… lạ!

Viên gạch 2. Những cái chết bí ẩn của Nhân sĩ bên Hồ (được nhắc tên ở Viên gạch 1.): 1947 - cụ Huỳnh Thúc Kháng, cụ Nguyễn Văn Tố, 1951 – kỹ sư Đặng Phúc Thông, 1954 - Linh mục Phạm Bá Trực. (3 người là Chủ tịch “Quốc Hội”)