Trần Đại Can - Lâu nay chúng ta quen gọi LOÀI NGƯỜI, với ý nói về một LOẠI ĐỘNG VẬT CẤP CAO nói chung. Nhưng chỉ cần quan sát riêng cái BỘ MẶT, có lẽ cũng phải phân loài người ra nhiều loại, chí ít là HAI: LOẠI THỨ NHẤT gọi là LOẠI có TÂM, có ĐỨC, có TRÍ và LOẠI THỨ HAI là LOẠI KHÔNG CÓ NHỮNG THỨ ĐÓ.
LOẠI THỨ NHẤT: Có đặc điểm như sau: Khi định làm một việc gì đó mà trong lòng cảm thấy không được thoải mái, phải đắn đo suy nghĩ nên hay không, thì người ta thường tự thấy NGƯỢNG, NGƯỢNG NGÙNG, thể hiện bằng sự BẼN LẼN. Cao hơn tí nữa, thấy mình bối rối, mất tự nhiên thì có biểu hiện THẸN, THẸN THÒ (ra mặt, hoặc giữ kín trong lòng). Lại có khi ngượng quá thì người ta còn nói: “NGƯỢNG CHÍN CẢ MẶT”. Hoặc thẹn gì chứ một khi THẸN VỚI LƯƠNG TÂM thì cái sự thẹn ấy đã ở mức nghiêm trọng lắm!
XẤU HỔ là trạng thái nặng nề hơn NGƯỢNG và THẸN, là khi người ta nhận ra mình thua kém người khác về một lĩnh vực nào đó; là khi người ta đã làm một điều không nên làm, một điều không xứng đáng với tư cách và trình độ của bản thân; hoặc là khi người ta nhận ra cái lỗi trong việc làm của mình. Xấu hổ có nhiều mức, nhẹ thì “xấu hổ quá, chả dám nhìn mặt ai”, nặng thì “có thể chết đi được”!
Tất cả các trạng thái dẫn ra ở trên đều xuất phát từ trong TÂM, từ LÒNG TỰ TRỌNG của mỗi người và được biểu hiện một cách rất TỰ GIÁC, rất TỰ NHIÊN. Nhiều khi việc sai quấy của họ chỉ mình họ biết, hoàn toàn không một ai biết, nhưng họ vẫn tự dằn vặt, tự thẹn với chính lương tâm họ… Ngay những người đóng vai HỀ mua vui cho thiên hạ (nghĩa là không phải kẻ thực sự làm điều sai quấy) cũng thường phải VẼ MẶT, ĐEO RÂU, ĐEO MẶT NẠ, chứ không dám chiềng cái MẶT THẬT của mình ra.
LOẠI THỨ HAI này rõ ràng còn thua cả một số LOÀI ĐỘNG VẬT, vì lẽ những phẩm chất BIẾT THẸN, BIẾT NGƯỢNG, BIẾT XẤU HỔ không chỉ có ở mỗi LOÀI NGƯỜI THỨ NHẤT nói trên mà còn có ở cả một số LOÀI ĐỘNG VẬT: Con MÈO còn biết … GIẤU PHÂN, con CHÓ còn biết CỤP ĐUÔI khi bị chủ mắng…
Có người đã nói: “Nhìn mặt, tắt ti-vi!” – Nhưng với loại mặt thứ hai này, hẳn là không chỉ muốn làm có thế!
Trần Đại Can
