Vũ Hoàng (RFA) - Petrolimex là công ty đầu mối cung cấp gần 60% thị phần xăng dầu trong nước. Mặc dù trong suốt một thời gian dài báo lỗ, nhưng khi Tổng công ty xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) chính thức lên sàn chứng khoán, thì trong những bản cáo bạch tài chính của công ty này lại có lãi ròng khá lớn. Vậy lãi lỗ của một tổng công ty đã từng là doanh nghiệp Nhà nước này ra sao?
Đang lỗ...
Trong cuộc hội thảo điều hành giá xăng dầu được tổ chức sáng hôm 20/9/2011 tại Hà Nội, Bộ trưởng Tài chính Vương Đình Huệ cho biết, Petrolimex ngoài việc được hưởng 300 đồng lợi nhuận định mức cho mỗi lít xăng, vừa qua giá xăng dầu thế giới giảm, có những thời điểm Petrolimex lãi đến 780 đồng/ lít xăng dầu nhập khẩu. Thế nhưng doanh nghiệp này liên tục kêu lỗ.
Lật giở lại hồ sơ của tổng công ty này, người ta thấy, năm 2008, Petrolimex lỗ 10,700 tỉ đồng, và ngay sau đó, họ được Nhà nước bơm vào 1,400 tỉ đồng, tương ứng bù lỗ 1,000 đồng cho mỗi lít xăng. Và 3 - 4 năm qua, họ vẫn liên tục báo lỗ. Kết quả là, giá xăng dầu trong nước không ngừng được điều chỉnh tăng lên, nhà nước không ngừng bù lỗ, còn người dân thì không ngừng đóng thêm hàng ngàn đồng cho mỗi lít xăng với danh nghĩa tạo lập quĩ bình ổn xăng dầu. Mới đây nhất, trong bản cáo bạch tài chính, thua lỗ từ kinh doanh xăng dầu của Petrolimex trong 9 tháng đầu năm nay lên tới 2,000 tỉ đồng.
Tại cuộc hội thảo có nên thả nổi giá xăng dầu mới diễn ra, Petrolimex đã không thể làm rõ được câu hỏi rất cơ bản là xăng lỗ bao nhiêu, dầu lỗ bao nhiêu. Đây là 2 mặt hàng chủ đạo của tổng công ty. Với cách trả lời quanh co, lãnh đạo Petrolimex gói trọn tổng doanh thu của tất cả các mặt hàng cả chủ đạo và phụ trợ rồi trừ đi tổng chi phí để tạo ra một kết quả lỗ chung cho toàn bộ doanh nghiệp. Bằng cách tính toán thiếu khoa học như vậy, chính Bộ trưởng tài chính Vương Đình Huệ phải lên tiếng rằng Ban quản trị của tổng công ty này có vấn đề.
... thành lời
Điều trái khoáy ở đây là mặc dù luôn miệng kêu thua lỗ, nhưng ngay trước khi trở thành một công ty cổ phần, thoát xác khỏi danh nghĩa doanh nghiệp Nhà nước, trong bản cáo bạch tài chính phục vụ mục đích cổ phần hoá và thu hút các nhà đầu tư, người ta lại thấy Petrolimex báo lãi năm 2008 là hơn 900 tỉ đồng, năm 2009 là gần 3,000 tỉ đồng, năm 2010 lãi 81 tỉ đồng và năm 2011 dự kiến lãi cả năm khoảng 600 tỉ đồng. Khi bị báo chí trong nước chất vấn, thì ông Bùi Ngọc Bảo, chủ tịch Hội Đồng quản trị Petrolimex lại lý giải họ bị lỗ nhiều ngàn tỉ đồng nhưng được Chính phủ “bù lỗ” và bằng các khoản tiền ứng trước này nên họ phát sinh khoản lãi nhờ sự ứng giúp của Chính phủ.
Vậy thực chất là doanh nghiệp này lãi hay lỗ trong suốt một thời gian qua? Câu trả lời chính xác nhất có lẽ phải chờ kiểm toán xác định. Nhưng đến giờ này thì kiểm toán giá xăng dầu tại Việt Nam cũng chưa có, thậm chí ngay cả việc công khai các chỉ số thành phần tạo nên giá xăng dầu ở Việt Nam cũng chưa minh bạch.
Chính sự thiếu minh bạch và công khai giá xăng dầu được cho là nguyên nhân giải thích cho điều rất khó hiểu, mập mờ: Dù giá xăng dầu nhập khẩu lên hay xuống, thì doanh nghiệp đầu mối nhập xăng dầu vẫn có quyền được kêu lỗ vì không có một thước đo chính xác giá thực chất là bao nhiêu.
Chúng tôi đặt câu hỏi này với chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, thì trước hết ông giải thích rằng sự tiền hậu bất nhất, thường xuyên kêu lỗ nhưng khi doanh nghiệp này lên sàn chứng khoán thì lại báo lãi suốt từ năm 2008 đến này, khiến nhiều người nghi ngờ. Tuy nhiên, điều mà vị chuyên gia này cũng như nhiều nhà đầu tư cho rằng khó hiểu là ở chỗ cách giải thích của Petrolimex, vì nhiệm vụ chính của Petrolimex là kinh doanh xăng dầu thì lỗ, trong khi các mặt hàng phụ trợ khác thì lại có lãi. Ông nhận xét:
"Họ trả lời là lỗ mà đưa lên sàn bản cáo bạch báo lãi, thì một số người hỏi sao anh thường xuyên báo lỗ, bây giờ lại báo lãi, thì họ trả lời không chỉ kinh doanh mặt hàng xăng dầu mà kinh doanh rất nhiều mặt hàng khác. Nói như vậy, thì người ta không thể nghe được, vì bản chất chính của anh là kinh doanh xăng dầu, nếu kinh doanh xăng dầu (lỗ) mà các mặt hàng khác lại lãi thì điều đó không thể có được, anh đi kinh doanh các lĩnh vực khác, chứ không phải xăng dầu nữa. Mặt hàng chính bao giờ anh cũng phải hoạt động hiệu quả hơn mặt hàng phụ, mà thực chất các mặt hàng phụ của họ ít lắm không có nhiều gì đâu."
Vậy vì sao một trong những tổng công ty lớn nhất Việt Nam, đầu mối cung cấp xăng dầu đến 60% tổng nhu cầu của cả một đất nước gần 90 triệu dân mà lỗ cũng không rõ, lãi cũng không tường, cách giải thích lợi nhuận mập mờ, cách lý giải thua lỗ khó hiểu.
Độc quyền doanh nghiệp
Một trạm bán xăng lẻ của Petrolimex. RFA photo
Trong một bài phân tích gần đây trên báo Người Lao Động, tác giả T.S Nguyễn Minh Phong và Dương Quỳnh Chi của Viện Nghiên cứu phát triển Kinh tế Xã hội Hà Nội cho biết giá xăng dầu của Việt Nam vẫn chưa hoàn toàn mang tính thị trường do chưa có cơ chế cạnh tranh đầy đủ. Tác giả giải thích rằng có sự vận dụng ngược quy luật thị trường, tức là các doanh nghiệp độc quyền được định giá xăng dầu theo thị trường thế giới. Trong khi điều đúng cần phải làm là phải cho cạnh tranh thị trường đầy đủ và lành mạnh trước khi tự do hoá giá cả để tránh biến độc quyền Nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp.
Cũng vì những sai lệch trong cơ chế giá quản lý như vậy, T.S Ngô Trí Long một lần nữa nhận xét:
"Cơ chế giá quản lý hiện nay là trái với cơ chế quản lý giá của nền kinh tế thị trường. Đối với một nền kinh tế thị trường, thì bất kỳ luật quản lý giá của một nước nào thì sản phẩm độc quyền phải để Nhà nước định. Bây giờ thị trường còn độc quyền, mà Nhà nước để cho họ định, chính vì họ định, nên họ gây nhiễu và khó khăn cho sự quản lý của Nhà nước và họ luôn gây thiệt hại cho người tiêu dùng và họ chiếm lợi nhuận riêng cho bản thân họ."
Sự nhập nhằng giữa lỗ lãi của Petrolimex cũng được nhiều chuyên gia mổ xẻ, người ta cho rằng những khi doanh nghiệp này thua lỗ thì được “bù lỗ” còn khi có lãi thì Nhà nước không cho giảm giá bán lẻ. Trong khi đó, hiện nay, người tiêu dùng vẫn phải chi thêm tiền để đóng vào quỹ bình ổn xăng dầu phòng khi giá xăng tăng đột biến. Vì thế, lợi nhuận của Petrolimex dựa trên những hỗ trợ này quả là bất hợp lý.
Tuy một câu trả lời dứt khoát giữa có hay không có lãi và lỗ chưa được làm sáng tỏ, nhưng ẩn chứa đằng sau đó là bài học về tính minh bạch hoá các con số tài chính, kế toán của các doanh nghiệp Nhà nước Việt Nam. Không thể có chuyện thua lỗ dài dài khi là doanh nghiệp Nhà nước, được Nhà nước bao cấp, bù lỗ, rồi trong báo cáo trở thành công ty cổ phần thì lại có lãi ròng lớn.
Liệu một đơn vị xương sống của kinh tế quốc gia nhưng cả “lời” và “lỗ” đều khuất tất như vậy thì thử hỏi nền kinh tế của quốc gia ấy sẽ như thế nào?
2011-09-23
