Nguyễn Văn Khải (danlambao) - Hôm nay trời nắng đẹp,trên khắp mọi nẻo đường trong nội thành Hà Nội, nơi nào cũng thấy nhưng xe thồ quang gánh trái cây bán rong. Thôi thì đủ cả cam, quýt, bưởi, áo, ổi, chôm chôm, dâu tây... trông thật thích mắt nhưng giá loại nào cũng cao hơn hẳn năm ngoái và chủ yếu lại là trái cây Trung Quốc.
Mười ba năm về trước, cũng ngày này cam Hà Giang màu da cam 8000đ/kg, cam miền tây Nam Bộ màu xanh 20000đ/kg, cam Nghệ An quả tròn vỏ mịn 10.000-25.000đ/kg tràn ngập đường phố, còn cam quýt nước ngoài chỉ bày ở các sạp bán giá từ 30.000đ/kg trở lên. Năm 2004, tôi được mời sang dự Hội Quýt của Trung Quốc ở thành phố Liễu Thành. Ở vùng này người ta đang dần thay thế mía bằng cây quýt. Được dẫn tham quan những vùng quýt 8 tuổi trĩu quả không sâu bệnh nhưng ăn chỉ thấy hơi ngọt ngọt.
Tham quan vườn quýt Liễu Thành
Tôi chợt nhớ cam Hà Giang, Vĩnh Long ăn rất ngọt, nhiều nước nhưng vỏ quá dày không xuất khẩu được. Hơn nữa cam Hà Giang mã rất xấu, chỉ có quýt Bắc Sơn mới đánh bạt được quýt Liễu Thành. Quýt Bắc Sơn to bằng quả trứng gà, vỏ mỏng mịn, đẹp mã, chỉ cần bóc ít vỏ là cả phòng ngửi thấy mùi quýt. Ăn vào thấy chua chua, ngọt ngọt, rôn rốt, mua 1 rồi lại muốn mua thêm mười. Cũng tháng này, năm 2003 ông Đào Viết Bản giám đốc sở Khoa Học Công Nghệ Lạng Sơn đã đưa tôi tới xã Nhất Hòa thủ phủ quýt của Bắc Sơn để hướng dẫn bà con đuổi sâu diệt khuẩn và bảo quản quýt. Anh bí thư xã cũng tham gia bảo quản quýt, để quên một gói quýt đã bảo quản ở trong tủ. Tới rằm tháng giêng năm sau vỏ vẫn còn tươi. Ăn vào thấy còn ngon hơn là quýt mới hái. Thế là tôi quyết định thay đổi kế hoạch, chưa vội về nước mà rủ các doanh nhân Việt Nam đang dự Hội Quýt đi thăm các vùng cam Công Thành, Quế Lâm,... Trên đường về Hà Nội, tôi ghé vào UBND Tỉnh Lạng Sơn gặp Phó Chủ tịch tỉnh Vi Văn Thành (bây giờ là chủ tịch tỉnh) đề nghị tự nguyện giúp dân Bắc Sơn-Quê hương tiền khởi nghĩa nâng giá quýt ở đây lên ít nhất là 5 lần, và phải đi ngược dòng sang Trung Quốc. Sở khoa học công nghệ Lạng Sơn, Ủy ban dân tộc miền núi Lạng Sơn hết lòng tạo điều kiện để tôi thực hiện được mơ ước đó.
Hướng dẫn người dân Bắc sơn bảo quản quýt
Trưa 21 tháng 12 năm ấy, đang ngồi nếm thử quýt đã bảo quản được 20 ngày (Quýt Bắc Sơn không thể để quá được 7 ngày trong điều kiện bình thường) có chuông điện thoại réo. Tiến sĩ Hoàng Ngọc Đường Phó chủ tịch Tỉnh Bắc Kạn (bây giờ là chủ tịch tỉnh) mời tôi lên hướng dẫn bà con Quang Thuận, Bạch Thông bảo quản quýt vì quýt Bắc Kạn tuy trông không đẹp mã như quýt Bắc Sơn nhưng vỏ lại dày hơn, chắc dễ bảo quản hơn. Tôi lại thay đổi kế hoạch từ Bắc Sơn lên thẳng Bắc Cạn. Một tháng sau, anh Hoàng Văn An ở Quang Thuận bảo quản được 1 tấn rưỡi quýt giá tăng từ 5.000đ lên 15.000đ. Còn bà con ở Bắc Sơn bán được từ 3.000d lên 25.000đ. Hai mươi chín Tết, ông Vi Văn Thành báo cho tôi biết quýt Bắc Sơn cháy chợ Đông Kinh-Lạng Sơn, khách Trung Quốc vào tìm mua mà không có. Còn ở Hà Nội tới Tết Nguyên tiêu, gia tộc, thân hữu, học trò tôi lần đầu tiên được ăn quýt Bắc Sơn vì tôi giữ được 3 tạ đến Tết hôm đó.
Năm nay một số người ở các vựa cam quýt trên vùng núi phía Bắc cũng như quanh Hà Nội đều buồn nói với tôi về sự thoái hóa của các vườn ấy. Ngay ở Đan Phượng xã Phương Đình có 152ha trồng cam quýt bưởi nhưng cây nào cũng đầy sâu, nhiều cây không có quả đã mấy năm, số diện tích có cây bị chặt bỏ ngày càng tăng. Đầu tháng 10 vừa rồi tôi và một đài truyền hình đã đến quay cảnh tượng đó nhưng rồi lại không đưa lên màn hình vì thương nông dân quá. Năm ngoái tôi về Đông Tảo-Hưng Yên (26 tháng 12) rất nhiều bà con than rằng cam Canh, bưởi Diễn của họ đang ngày càng ít quả nhiều bệnh do sâu bọ gây ra.
Tôi hỏi một ông già 83 tuổi: Bác trồng cam bưởi từ khi nào và bác có biết chúng bị những bệnh gì không. Ông cười nghịu: Từ năm mười tuổi nhưng chẳng biết chúng bị bệnh gì. Tương tự, ở Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa cũng trả lời tôi như thế. Thật buồn, nếu chỉ gửi cây cho đất thì làm sao mà có được trái ngọt.
Nhưng năm nay tôi lại rất mừng vì lần đầu tiên ở Việt Nam có một phụ nữ nông dân có vườn cam bưởi hơn 250 cây không bón phân vô cơ, không dùng thuốc trừ sâu nhưng lá cây không có dấu vết sâu bọ, vỏ quả không trông thấy dấu vết bệnh tật. Đây là một trong vài vườn cây còn sót của xã Võng Xuyên, Phúc Thọ, Hà Tây. Trong một buổi nghe tôi hướng dẫn cho hội phụ nữ của bảy huyện miền tây Hà Nội về sử dụng điện hợp lý trong hộ gia đình, tôi có đề cập vài phút tới phương pháp đuổi sâu diệt bọ bằng anolyt và đèn LED-pin mặt trời, thắp đèn cho 21 loại hoa bằng đèn LED. Lúc giải lao rất nhiều các chị đề nghị tôi về xã họ để hướng dẫn cách cứu cam bưởi quýt và sử dụng điện hợp lý trong nhà mình. Chỉ có mỗi gia đình chị Lan thực hiện đúng tất cả những gì tôi đã hướng dẫn. Điều kì diệu đã tới: chỉ sau 1 tháng sử dụng Anolyt, dưới gốc cây hầu như không thấy quả rụng. Hai lần các phóng viên cùng tôi đến quay phim ở đây đều vô cùng ngạc nhiên trước điều này. Ai cũng thấy vui mừng khi không thấy lá nào bị sâu cắn, không lá nào có vết sâu vẽ bùa, rệp đỏ, rệp trắng và rệp bồ hóng như ở các vườn cây khác. Chị Lan phấn khởi giơ những tờ giấy của khách đề nghị bán với giá 100.000đ/quả. Có giấy ghi: em để những trái cây này lên bàn thờ họ, chị nhớ dành cho em những quả trông bắt mắt, không có thuốc trừ sâu.
Vườn cam sạch bệnh của chị Lan
Rất mừng vì vườn cam bưởi quýt của chị Lan thì lại càng buồn vì chị đã cho rất nhiều bà con ở các huyện xung quanh nước Anolyt để chữa tay chân miệng cho trẻ em thành công nhưng không có hàng xóm nào muốn dùng Anolyt vì phải cần cân đong đo đếm nước Anolyt để tưới cây, chăm sóc lợn, gà.
Thương quá cam quýt bưởi Việt Nam ơi! Giá như những người trồng chúng chịu khó cân đong đo đếm như chị Lan ở Võng Xuyên-Phúc Thọ-Hà Nội thì đâu đến nỗi ngập đường cam quýt Trung Quốc.
