Cổ nhân bàn về cái rốt ráo của thi ca, từng nói: “Thi trung hữu quỷ” (trong thơ có qủy thần). Thơ muốn hay, phải có quỷ thần núp trong câu chữ để mê hoặc người đọc; mà quỷ với ma thì “người với ta tuy hai mà một, ta với mình tuy một mà hai”, “nhất quỷ nhì ma thứ ba học trò”.
Xem ra, thơ muốn cuốn hút người đọc, dứt khoát phải có ma nhập vào câu chữ. Bản chất của văn học là xúc cảm được truyền đạt thông qua ngôn từ, hình tượng, hình ảnh đa ngữ nghĩa. Văn học mang đến cho người đọc nỗi ám ảnh khôn cùng của sự biểu tượng muôn mặt. Thế mà, văn học ta, từ thời du nhập phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa, trớ trêu thay, lại rất sợ ám ảnh biểu tượng; nên nhà văn nào bị quy chụp “biểu tượng hai mặt” là coi như tiêu đời. Bản chất của văn học là biểu tượng muôn mặt. Từ độ văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa xua đuổi sự biểu tượng muôn mặt ra khỏi câu chữ, cũng có nghĩa là thi văn đàn tìm mọi cách xua đuổi ma quỷ ra khỏi chữ nghĩa thi ca.
Một nền thơ vắng bóng quỷ thần, vắng bóng những con ma. Những câu nói dài dòng, lẩm cẩm đơn nghĩa, nói toẹt ra như những câu nói thường nhật, xuống dòng liên tù tì được gọi là thơ, được xưng tụng bằng giải thưởng này giải thưởng nọ khiến ma càng khiếp hãi mà bỏ trốn các nhà thơ theo trường phái “chân chân chân, thật thật thật” (Xuân Diệu).Cho nên khi đọc thơ Cát Du, thấy có ma, chúng tôi cả mừng, hi vọng ma đã hết giận hờn mà trở lại cứu nền thơ.
Chúng tôi rất vui mừng thưa với bạn đọc, thơ Cát Du có rất nhiều ma: ma chữ, ma bút, ma lực, ma trận… Xin trích bài “Con diều” trang 82, tập “Cảm” (Hội văn học nghệ thuật Bình Dương xuất bản 2004):
“Em như con diều bị đứt dây
Chúi nhủi giữa từng trời
Không biết tựa vào đâu
để ngã”
Chừng như trái tim nữ thi sĩ hóa thân vào vào con diều đứt dây, chao đảo, chúi nhủi trên khoảng trời trang giấy, trên khoảng trời vô biên của tâm hồn người đọc, không còn khả năng ngã xuống đất của mặt phẳng trang giấy. Khi bị đứt dây, con diều như đưa trẻ con rơi khỏi vòng tay mẹ, chới với giữa trời, thèm được ngã, nhưng không còn điểm tựa. Chợt nhớ Archimèdes từng tuyên bố trong thời cổ Hi Lạp rằng: “hãy cho tôi một điểm tựa ngoài trái đất, tôi sẽ đẩy được trái đất chuyển dịch theo ý mình”. Con diều bị đứt dây trong thơ Cát Du đang thèm được ngã, thèm một điểm tựa là trái tim người đọc. Hi vọng, thơ Cát Du, trong niềm u uẩn bơ vơ của tâm hồn đứt dây chúi nhủi cô đơn trên trời, sẽ tìm được xúc cảm của bạn đọc để ngã xuống trong ám ảnh khôn nguôi. Hình ảnh con-diều-kiếp-người chao đảo trong vũ trụ hư vô luôn luôn là nỗi ưu tư xao động của nữ thi sĩ. Hạnh phúc được bay lên, chao liệng như chim trên bầu trời danh vọng quả là ước mơ của nhiều người. Tuy nhiên, tâm hồn con người sẽ hạnh phúc hơn nếu đang chơi vơi trong hư ảo được ngã xuống thực tại. Chừng như khi con diều thực đấy mà ảo đấy tìm được tình yêu của gió để sa …ngã, Cát Du chợt hóa thân vào một từ “em” dịu nhẹ mà tìm cách đánh đắm mình trong cơn lốc tình yêu qua bài “Gió thổi” (trang 22):
“Gió thổi về em bốn phía
Em không cách gì trốn khỏi gió đâu
Gió thổi vào em phần phật
Như bão tình vồ vập-môi anh
Gió có mùi hương của biển
Mùi tinh khiết của hoa
Mùi thơm lừng của rượu
Và đôi khi
Một chút hương của điếu xì gà”
Bài thơ chỉ có chín (09) câu mô tả trận bão tình do “môi anh” rót hết vào “em”. Cái hay của bài thơ nằm trong câu kết. Bài thơ tuy có con ma men “mùi thơm lừng của rượu” tham dự nhưng con ma trận (kiệm lời, sắp xếp câu chữ sao cho không thừa không thiếu) đã khiến “hương vị của điếu xì gà” trong môi anh, miệng anh thổi hết hương hoa của biển trời vào thân xác và linh hồn em. Đây là bài thơ nữ thi sĩ tả tình, thậm chí tả cảnh làm tình của đôi trai gái, rất nồng nàn, gợi cảm, rất sex mà vẫn rất ý nhị, rất văn hóa vậy.
Tâm hồn nữ thi sĩ tưởng như con diều đứt dây được hạnh phúc trong vòng tay cuồng nhiệt của gió, rốt cuộc, gió mệt nhoài ngủ lịm, diều rơi xuống rồi, nằm trong vòng tay tình yêu của đất rồi mà con diều ấy, em ấy, thân xác ấy và tâm hồn ấy, sau cuộc làm tình của diều-gió ấy, vẫn “ngã phịch xuống chân tường”. Mấy chục năm nay, chúng tôi chưa từng đọc được bài thơ nào hay như bài thơ “Thít chặt” của Cát Du nói về bi kịch tình yêu trai gái:
“Em thít chặt vào anh
Tưởng không gì lèn qua được
Vậy mà
Có một hạt cát đã lèn giữa chúng mình
Hạt cát lớn thành viên gạch
Viên gạch hóa thành bức tường
Bức tường hóa ra Vạn lý
Cứu em!
Em không cách gì bíu anh cho được
Em rơi
Ngã phịch xuống chân tường”
Mối lạt tình yêu đã “thít chặt” hai thân xác, hai tâm hồn trong cuộc tình chất ngất hạnh phúc, tưởng là mãi mãi không có gì chia lìa đôi lứa, tưởng rằng diều đã tan vào gió, em đã tan vào anh, ai ngờ số phận chơi khăm, vẫn lèn giữa hai ta một hạt cát chia lìa.Tưởng gió xì gà, gió mang mùi rượu chát thổi ra từ đôi môi người đàn ông bão lốc ấy đã dìu, đã uống, đã “nhắm”con diều cô đơn trong bữa tiệc hạnh phúc; nhưng chạm đỉnh thì diều kia đã nhìn thấy vực thẳm mất rồi. Con người vừa hoài thai trong bụng mẹ, tạo hóa đã chơi khăm, lén bỏ vào bào thai kia một hạt cát của sự chết. Chào đời, sự sống lớn lên, con người lớn lên thì sự chết như một hạt cát trong thân xác kia cũng lớn lên. Hạt chết kia sẽ có ngày lớn trùm sự sống, đưa con người trở lại trò chơi sinh diệt tạo hóa mà thành hư không. Hóa ra, cái “thít chặt” kia, hạnh phúc kia, bão tình môi anh kia tưởng rằng đã chiến thắng, đã vô địch, nào ngờ số phận vẫn lèn vào giữa hai ta hạt cát siêu bé , siêu chia lìa, siêu phá đám kia một cục gạch, một bức tường, một vạn lý... Con diều đang hạnh phúc trong bão tình của gió đã bị gió buông rơi, đành “ngã phịch xuống chân tường”…Hèn gì, ngày xưa, Xuân Diệu từng viết: “Em mãi là em anh mãi là anh? Có thể nào qua được vạn lý trường thành?”.
Bản thể cô đơn của vũ trụ chính là hình ảnh của con người ngơ ngác trên mặt đất. Chúng tôi xin lấy bài thơ “Củi than cùng rét” của mình (TMH) để minh họa cho bài thơ trên của Cát Du:
“Chúa ạ lâu rồi con mới rét
Chúa mới vùi con giữa gối chăn
Con như thanh củi lăn vào bếp
Yêu đến thành than rét vẫn hàn”
Anh là thanh củi cô đơn, được lửa tình em đốt cháy. Anh sướng quá mà sáng lên, nóng lên, tỏa nhiệt ngời ngời, mà thăng hoa nổ lốp bốp reo mừng hạnh phúc. Nhưng khi qua cơn nứng-lửa, em thải anh ra khỏi lò tình, anh không còn là củi nữa, anh chỉ còn là loài than thôi. Mà than thì lại càng rét hơn thân phận củi. Hóa ra, qua lửa tình yêu, củi cô độc hóa thành than cô đơn, cả hai cùng chết …rét. Bài thơ trên của Cát Du làm tôi vô cùng kinh khiếp hạt cát bé nhỏ nhoi đang lớn lên giữa các mối quan hệ con người. Cát ngủ là sa mạc, thức dậy nổi giận thành bão cát từng phủ lấp nhiều nền văn minh trên trái đất. Làm sao rửa sạch, phủi sạch cát bụi khi chính con người được sinh ra từ cát bụi: “Rồi cát bụi lại trở về cát bụi” (Kinh Thánh). Hèn gì người xưa lấy cát bụi mà đặt tên thế giới này: trần gian (trần = cát bụi = bụi trần = trần cấu). Mới hiểu vì sao giáo sư dạy triết ở Sài Gòn xưa là ông Trần Bích Lan đã lấy cát của Chúa Trời để đặt bút hiệu Nguyên Sa cho thơ mình. Và người đàn bà Bình Dương Phan Kim Dung, cũng thuộc nòi cát bụi dám cả gan lấy hạt cát rong chơi để làm bút danh Cát Du, đã viết được một bài thơ về bi kịch tình yêu do cát sinh ra: “Thít chặt” đầy xúc cảm, đầy tư tưởng sâu xa hay là thế.
Cứ tưởng con diều cô đơn kia, thân phận tình yêu của người đàn bà từng chúi nhủi, chao đảo lơ lửng con cá vàng trên trời gió táp mưa sa kia đã bị hạt cát xô đẩy xuống chân tường “ngã phịch xuống chân tường” , được tường cho cư trú dưới chân mình, đặng sống chết cô đơn gửi hồn vía dưới chân tường thế là yên, là xong một kiếp người. Ai dè chân tường kia, đường cùng kia cũng từ chối “em yêu”, chân tường hủi thế vẫn làm cao xua đuổi “em yêu”:
“Vết nứt ở chân tường
Có một vết nứt ở chân tường
Bao giờ em cũng nhận ra có một vết nứt ở chân tường
Vào phút giây trọng đại
Vào những tích tắc mà con người ta không thể nào chữa được
Những hỏng hóc của mình
Dù rất nhỏ
Chỉ như
Một vết nứt ở chân tường”
(Vết nứt ở chân tường – tr. 13)
Chao ôi là kiếp người, một hạt cát rong chơi, bị tình yêu và niềm cô đơn, bị nỗi chết và hư vô đuổi bắt, bị dồn đến chân tường rồi mà chân tường kia, đường cùng kia còn xua đuổi, còn xuất hiện một vết nứt ngay dưới chân tường. Vết nứt chân tường đang dần há miệng chờ sung, chắc chắn sẽ học theo phép lớn dần lên của hạt cát qủy thần nọ mà đổ sụp lên “em yêu”, đổ sụp lên thế giới này như một công đoạn cuối cùng của Chúa Trời trong ngày tận thế. “Tồn tại hay không tồn tại”, sự hoài nghi triết học của chàng Hamlet xưa giờ vẫn còn day dứt thi ca Cát Du. Tâm hồn nữ thi sĩ chừng như vẫn còn bị sự cô đơn truy nã tận sào huyệt của hạnh phúc. Chả thế mà, trong bài thơ “Thít chặt” viết về nỗi kinh hoàng trước hạt cát lèn giữa hai thân xác yêu đương, Cát Du đã thất thanh kêu “cứu em”. Có ai cứu nổi một hạt cát rong chơi giữa trời? Hình như chúng ta đến thế giới này để kêu cứu, để tự cứu và cứu nhau, để tìm một chân tường, tìm một đường cùng mà tồn tại? Nhưng than ôi, Cát Du ơi, bạn đọc ơi, đến cả đường cùng cũng từ chối không cho chúng ta cư trú, đành phải núp vào thi ca, núp vào tôn giáo, nhờ vả cầu xin Trời Phật, Chúa Trời “cứu vớt chúng con qua khỏi mọi sự dữ A men” (Kinh đạo Chúa).
Nhưng Chúa ơi, Ngài đã đuổi tổ tiên chúng con ra khỏi thiên đàng trần thế ("vườn địa đàng”, vì tội ông tổ Adam bị tình yêu của người đàn bà khỏa thân Eva mê hoặc, bị tình dục (hay rắn?) xui ăn trái cấm để được thông thái. Loài người đã đánh đổi cái chết để lấy tình yêu và sự hiểu biết. Mang sự hiểu biết trong người để đau khổ, để đi đâu cũng gặp sự dữ chặn đường. Những “em yêu”, những nàng búp bê cát bụi yêu kiều xinh đẹp luôn bị một loài thú dữ ăn thịt không biết no trông rất dễ thương có tên là tình ái đọa đầy, đành “vứt tình vào tối” để “đi hoang”:
“Đêm qua có một cuộc chia ly
Cuộc chia ly vĩnh hằng của hai trái tim không thuộc về nhau nữa
Trái tim lớn lạnh lùng quay quắt
Trái tim nhỏ se thắt buồn đau
Nàng quay lưng đi về phía không có ánh mặt trời
Vứt tình vào tối
Đêm đông
Cành khô buốt
Có chú dế rủ rê đi hoang
“Ừ, thì đi”
Gió đông gì cũng mặc
Nàng buông!
(Đi hoang-tr.87)
Tiếng thi ca dường như đang khản kêu trong hoang mạc: “Cứu em”. Tai nạn do tình yêu gây ra trên đất nước này, trên thế giới này nhiều gấp bội phần quốc nạn giao thông, nhưng dường như chỉ có thi ca đến cứu? Mà thi ca, bằng vũ khí run rẩy và xao động phiêu du mỏng manh dễ vỡ của mình, dường như cũng đang bất lực trong công cuộc cứu giúp những hạt cát cô đơn? May thay, còn có những tiếng vọng từ khuya đêm như tiếng dế cứu nàng. Ô hay, sao lại là tiếng dế, tiếng kèn sẽ hát ru chúng ta vĩnh hằng ngủ ngon trong những nấm cỏ xanh mai hậu ? Hóa ra, Cát Du khôn thiệt, nàng chọn anh bạn tiếng dế, một kẻ thủy chung nhất với con người mà đi hoang, mà buông mình khỏi thế giới như con diều đứt dây chờ im gió đáp xuống, trốn xuống đất mẹ. Vâng, trước sau gì nàng cũng buông, rời tay bám níu vào trang giấy mà ngoại tình với giun dế, mà “từ bỏ” chốn “Chẳng còn ai/để yêu”, chẳng còn gì để giải khát cơn hư vô của mình:
“Em từ bỏ anh
Như từ bỏ niềm tin
Không mạ lỵ
Em từ bỏ anh
Như từ bỏ vầng trăng
Không kêu than
Người đàn bà đi trong hoang mạc
Thấy nước ở đằng đông
Chạy đến
Nước lại ở đằng tây
Khát!
Bỏng cháy
Niềm tin nhập nhoạng
Nàng xoay tư bề
Chẳng còn ai
Để yêu
(Từ bỏ - tr.91)
Trang giấy biến thanh sa mạc cho hạt cát rong chơi bỏng khát kiếm tìm giọt nước vô vọng. Nước mát đang vẫy gọi nàng ở chân trời, niềm tin đang vẫy nàng ở chân trời. Nàng biến thành con lắc cho các chân trời chơi trò lúc lắc. Nàng bị các chân trời phản bội, bị niềm tin vào nguồn nước mát hư ảo dối lừa. Nàng là tác giả tập thơ này mà cũng không hẳn là con người cụ thể Cát Du. Nàng là biểu tượng cho một sự kiếm tìm cái toàn bích, cái toàn thiện toàn mỹ trên thế giới không có sự hoàn thiện, tìm kiếm tình yêu trong một thế giới không có tình yêu…
Cát Du trong 60 bài thơ thật ngắn và khá ngắn của tập “Cảm” này, có khoảng hơn mười bài thật hay, vài chục bài khá, còn lại là những bài thơ trung bình, thậm chí có bài còn dở. Ngay tập thơ “Lửa thiêng” của Huy Cận, từng được dư luận lâu nay cho là tập thơ hay nhất thời hiện đại của Việt Nam, cũng chỉ có hơn mười bài thật hay, hàng kiệt tác, vài mươi bài thật khá còn lại là những bài trung bình, thậm chí xoàng xĩnh. Chúng tôi không có ý so sánh Cát Du với Huy Cận. Tuy nhiên, để được nói lên điều như lời kêu cứu của chúng tôi với hiện tình thơ nói riêng, văn học nói chung của nước ta hiện nay rằng, xin các nhà phê bình văn học hãy tỉnh thức, thoát khỏi cơn ngủ mê mấy chục năm mà phê bình các tập thơ dở đang lụt lội cả văn đàn. Ngay những tên tuổi nghe rất lớn của nền thơ cũng hầu như đang sản xuất một thứ câu chữ nước ốc rồi ngộ nhận là thơ để ăn hết giải thưởng này sang giải thưởng khác. Vì vậy, phát hiện ra một Cát Du với nhiều bài thơ hay trong tập thơ đầu tay của chị, chúng tôi mừng vui mà thông báo với mọi người, rằng thơ hay nhất định phải như chiếc công tắc điện, phải được bật sáng trưng văn đàn để người yêu thơ đỡ có cảm giác bị thơ phản bội.
Cát Du vừa ra mắt đã có phong cách riêng, không bị cây đa cây đề nào cớm nắng như hàng loạt cây bút mới gần đây viết hao hao giống các bậc đàn anh, toàn một giọng bắt chước thô thiển mà cũng được giải này giải nọ. Thơ Cát Du đúng nghĩa là thơ hiện đại, kiệm lời, thoát mọi vần điệu, dùng hình ảnh, hình tượng và câu chữ tưng tửng lạ thường, rất bình dân mà vẫn hết sức sâu sắc. Cát Du là một nhà thơ có tư tưởng. Triết học của thơ nàng đã hóa thành cảm xúc, thành sự chân tình tưởng rất đỗi ngây ngô. Cát Du còn tiến xa hơn nữa nếu biết vượt qua mình. Tiếc rằng, thi đàn Hà Nội bị nhiễu, không còn đủ cảm xúc và trái tim thơ mạnh mẽ để bắt nổi sóng điện từ phát đi rất mạnh của nữ thi sĩ xứ Bình Dương xa xôi này. Sau tập “Cảm”, Cát Du còn cho in tập thơ “Nàng” (NXB Hội Nhà Văn 2010). Theo tôi “Nàng” là tập thơ hay nhất của năm 2010 mà các thứ giải thưởng văn học xa xỉ ở Hà Nội vì khuất nẻo đã không nhìn thấy“Nàng”. Chúng tôi, xin trích ra ngay sau đây, năm (05) bài thơ hay của tập thơ “Nàng” để hầu quý bạn đọc. Vâng, thơ Cát Du rất có ma …lực, sẽ ám ta mãi nếu ta đem trái tim thơ ra mà thành tri âm tri kỷ cùng tác giả.
Sài Gòn ngày 29-02-2012
______________________
NĂM BÀI THƠ TRÍCH TRONG TẬP “NÀNG” CỦA CÁT DU:
Em có chờ ai đâu!
Chỉ là tựa cửa thôi mà
Em có chờ ai đâu!
Hình như cơn gió thoáng qua
Hình như lá xào xạc cuốn trong chiều vàng êm
Hình như dấu rêu mòn một chút
Như là có dấu chân ai?
Em có chờ ai đâu!
Chỉ là đứng đợi cơm sôi
Chỉ là vớt bọt nồi canh thôi mà
Ồ! Hình như có tiếng xe
Tiếng xe ngoài ngõ, người dưng đấy mà!
Ừ, thì em biết người dưng
“Người dưng” đi mãi “người dưng” không về
Ừ, thì em có đợi đâu?!
04/8/2004
Cát Du
Chỉ cần có ai đó để cười
Anh yêu!
Chiều nay em vui quá
Em cười nói một mình
Múa may một mình
Cái bóng trên tường cũng vui
ngất ngưởng
Em thèm có ai đó để cười
Không cần hôn cũng được
Không cần cần hôn
Chỉ cần có ai đó để cười.
18/9/2004
Cát Du
Rời khỏi giấc mơ
Em rời khỏi giấc mơ của anh
Để chấp chới bay vào giấc mơ của những người đàn ông khác
người trẻ có, người già có
nhàng nhàng cỡ anh cũng có
Nhưng em không dám dừng lâu trong giấc mơ của mỗi người
Vì sợ
Sẽ nhìn thấy
Ở phía cuối giấc mơ
Tình yêu bợt ra
Ánh nhìn bợt ra
Hãi lắm!
Và em lại phải hối hả bay vào giấc mơ của một đàn ông khác nữa
Để thấy mình được yêu
Như thực
Trong đời
23/6/2005
Cát Du
Mơ
Đêm qua anh ngủ mơ
Thấy trăng tròn vành vạnh
Vỡ oà trên mặt anh
Ôi trăng thơm quá!
Trăng mùi thiếu nữ
Trăng mùi phù dung
Trăng biến thành em
Thơm hương đàn bà
Trăng mùi quỷ sứ
Mùi em
Ngái
28/03/2006
Cát Du
Đen
Sao chân em đen thế?
Em dẫm phải bóng mình ư?
Ừ, em dẫm bóng mình
Bóng mình đen?
Chân em đen?
Chân đen chạy khỏi bóng đen
Bóng đen chộp bàn chân nhỏ
Á! Chân nhỏ tõm vào đêm
Thút thít, thút thít
Có tiếng nấc
Đen!
21/3/2006
Cát Du
