Cách đây hơn ba chục năm, thế giới nhìn Việt Nam bằng con mắt thương hại vì là nước nghèo, xếp loại gần cuối bảng và đói thì triền miên, quanh năm vác rá đi xin cứu trợ. Thé rồi, như nhờ có chiếc đũa thần, Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ hai trên thế giới. Thực ra, sự thần kỳ ấy cũng không khó giải thích, bởi đã có khoán 10, có những người dũng cảm, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm như ông Kim Ngọc, bí thư tỉnh ủy Vĩnh Phú.
Bây giờ, khi mà an ninh lương thực ngày càng trở nên quan trọng thì mới thấy rằng cái việc dân Việt Nam no và còn dư dả lương thực cung cấp cho thế giới thật đáng tự hào. Bởi thế, cho nên vừa rồi thấy Thanh Hóa và một số địa phương khác kêu đói, hàng trăm nghìn người bị đói phải xin Trung ương và các tỉnh bạn cứu trợ, nhiều người không tin ở tai mình. Ngạc nhiên quá, bởi lâu nay tai chúng ta chỉ quen nghe những con số hàng triệu tấn thóc xuất khẩu hàng năm và mắt chúng ta đã quen nhìn trên màn hình TV những "mùa vàng trĩu hạt". Và đó cũng là khởi đầu của câu chuyện rất đáng phải bàn no và đói
Ai là người bị đói?
Từ nhiều năm nay, chúng ta đã xác định được 62 huyện nghèo, hàng trăm xã nghèo, hầu hết ở vùng sâu, vùng xa - những nơi nhân dân ta thiếu đói.
Có những nguyên nhân "tình thế" như nhiều loại địch họa (thời chiến) và nhiều loại thiên tai (thời bình) xẩy ra hàng năm hoặc vài năm một lần, ở nhiều vùng khác nhau. Và có những nguyên nhân cơ bản khiến cho một số xã, huyện ở một số tỉnh thường xuyên bị thiếu đói, trong đó không thể không kể tới lí do trình độ quản lý, điều hành của các cơ quan chính quyền địa phương yếu, có khi có cả sự thiếu trách nhiệm và những biểu hiện tham nhũng, tiêu cực. Nhiều địa phương, hạt thóc của người nông dân làm ra phải cõng nhiều thứ thuế và phí theo kiểu "phép vua thua lệ làng". Cùng với nó là sự trợ giúp không đầy đủ, không kịp thời của cấp chính quyền Trung ương và các cơ quan Trung ương có trách nhiệm vv...
 |
Điều đáng nói là chính lực lượng sản xuất đảm bảo an ninh lương thực nhưng lại là tầng lớp thiệt thòi nhất.
Một số giải pháp cần thiết
Việt Nam hội nhập kinh tế thị trường mà không chuẩn bị đầy đủ "lưới hứng". Những nông dân bị mất đất do công nghiệp hoá, đô thị hoá thì dân nghèo đói là phải rồi.
Về điểm nầy ta thua cả Myanma, Lào và Campuchia còn đang sản xuất lạc hậu, quảng canh, dân nghèo nhưng bình thường là không đói, vì còn có đất để sản xuất.
Đói không chỉ nên tính bằng lương thực mà cần thay đổi tập quán ăn, nghĩa là chuyển từ "an ninh lương thực" sang "an ninh dinh dưỡng". Như vậy, cần điều chỉnh cơ cấu khẩu phần thức ăn, thêm rau, thịt, cá. Nhưng thịt cá lấy từ đâu? Từ điều chỉnh cơ cấu sản xuất.
Đừng bắt tất cả các tỉnh từ to đến bé, từ đồng bằng đến miền núi, khi qui hoạch đều đặt bài toán an ninh lương thực. Hãy làm bài toán: làm gì để dân có tiền để mua lương thực và Nhà nước cân đối cung cầu để đảm bảo cung ứng lương thực phù hợp về lượng và về thời gian.
Tổ chức sản xuất dựa trên giá trị trên một đơn vị diện tích hay một đồng vốn đầu tư. Nhanh chóng chuyển dịch nông dân sản xuất nông nghiệp sang sản xuất tiểu thủ công nghiệp, những ngành cần nhiều lao động.
Tuy nhiên, cần chú ý vấn đề sản xuất đi đôi với bảo vệ môi trường, phải công nghiệp hóa nông thôn cho đúng nghĩa, vừa phải cơ giới hóa nông nghiệp, vừa phải tạo ra nhiều loại hình dịch vụ nông nghiệp, chế biến nông sản, để người nông dân trực tiếp quản lý thị trường nông sản (các nhà kinh doanh khác chỉ làm khâu thương nghiệp - phân phối sản phẩm là chính).
Có làm khâu chế biến nông sản người nông dân mới không bị bóc lột, mới giàu được. Nếu chỉ bán nguyên liệu thô, chẳng khác gì chuyện đât nước bán khoáng sản.
Giải bài toán về đất đai, từ dồn điền đổi thửa, tiến tới tích tích tụ ruộng đất. thực hiện tổ chức sản xuất sao cho quan hệ sản xuất thực sự phù hợp với lực lượng sản xuất và ngược lại. Nông sản cần có vùng tập trung, để áp dụng khoa học kỹ thuật, ổn định sản lượng và chất lượng.
Tuy sản xuất lúa gạo vẫn là quyết định cho an ninh lương thực, nhưng để bền vững, và nhất là để ứng phó với biến đổi khí hậu, thì phải đẩy mạnh nhiều lọai cây lương thực ngoài lúa, nhất là cây ăn củ như khoai lang, khoai tây, khoai bông, khoai sọ kể cả cây rừng lương thực, như cây xa kê ở Nam bộ, cây hạt dẻ, cây hồ đào, cây mít ăn hạt ở miền núi.
Tăng đầu tư cho những nghiên cứu thích ứng với hạn, như tạo chọn giống, cho kỹ thuật tưới tiêu thích hợp.
Người nông dân Việt Nam có vai trò và trách nhiệm góp phần đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu thì thế giới cũng phải có nghĩa vụ giúp đỡ Việt Nam trong việc sản xuất lúa gạo.
Chú trọng chính sách ngân hàng, tín dụng cho nông dân nghèo tiếp cận đồng vốn dễ dàng, không biến thái Ngân hàng như những tiệm cầm đồ, muốn vay tiền phải cầm sổ đỏ. Tăng cường công tác khuyến nông, dạy nghề, chuyển giao ứng dụng khoa học kỹ thuật nông nghiệp một cách phù hợp, hiệu quả nhất. Hãy giúp cho người dân "một chiếc cần câu" tốt và phương pháp câu cá.
Chính phủ cần đầu tư nhanh để phát triển 2 lĩnh vực mà ngành nông nghiệp còn quá yếu: Đó là cơ giới hóa trong sản xuất & công nghệ sau thu hoạch để nâng cao giá trị gia tăng của mặt hàng nông sản.
Về nông thôn, theo chúng tôi hiểu thì vấn đề đúng chưa phải là "tam nông", chỉ hạn chế trong nông nghiệp, mà là "kinh tế nông thôn", "xã hội nông thôn", "cư dân nông thôn". Trên thế giới, ở nhiều nước và ngày càng nhiều nước, nông nghiệp (trồng trọt. chăn nuôi, nghề rừng, nghề cá) là bộ phận quan trọng của kinh tế nông thôn, nhưng không phải là bộ phận quan trọng nhất.
Bộ phận quan trọng nhất của kinh tế nông thôn, mang lại giàu có cho nông thôn và cho từng gia đình cư dân nông thôn, thay đổi sâu xa bộ mặt và đời sống nông thôn, góp phần đáng giá nhất cho đất nước, là phần kinh tế nông thôn phi nông nghiệp. Trong thu nhập của một gia đình cư dân nông thôn, phần từ kinh tế nông thôn phi nông nghiệp thường gấp đôi phần từ nông nghiệp. Trong mỗi gia đình cư dân nông thôn, đều có người làm nông nghiệp, có người làm kinh tế nông thôn phi nông nghiệp.
Hãy cho người dân cái chữ để họ có thể tự lực kiếm miếng cơm, manh áo. Đừng thu học phí mà ngược lại phải phát tập vở cho họ, như ngày xưa Bác Hồ đã từng làm. Ngày ấy, Việt Nam nghèo thế mà còn làm được, không lẽ bây giờ không làm được? Miễn phí cấp tiểu học là làm đúng theo quyền trẻ em của Liên Hiệp Quốc. Chúng ta đang thu tiền học sinh tiểu học là hoàn toàn sai, còn thua cả nước Kenya, một nước rất nghèo ở Châu Phi đã dám miễn các loại phí cho cấp tiểu học và không hạn chế tuổi học, hạnh phúc đến nỗi một ông già 80 tuổi lần đầu được đi học cùng với các em bé, cảm động đến rơi nước mắt.
An sinh xã hội là một vấn đề lớn của quốc gia.
Các sắc thuế khi khai thác tài nguyên khoáng sản như dầu khí, than đá vv...nên công khai các khoản thu nộp ngân sách hàng năm bao nhiêu và dành phần thích đáng chia sẻ cho người lao động thu nhập thấp cũng như dành cho cứu trợ xã hội. Việt Nam xuất khẩu 6 triệu tấn gạo mà còn gần 1 triệu hộ thay phiên nhau đói trong năm thì thật tệ hại.
Một bài tính thô thiển: 90 triệu dân tức khoảng 20 triệu hộ và có khoảng 5% hộ đói nghèo thường xuyên cần trợ cấp gạo 1kg gạo/tháng/hộ cho 6 tháng/năm tức khoảng 1 triệu hộ cần nhận 6 triệu kg gạo/năm hay 6000 tấn gạo (khoảng 60 tỉ VND nếu mua gạo 10,000VND/kg) tức chỉ chiếm 1/1000 so với 6 triệu tấn gạo xuất khẩu hàng năm. Nếu phải tăng 30 lần, mỗi hộ nhận 30 kg gạo/tháng trong 6 tháng của 1 năm thì cũng chỉ chiếm 3% lượng gạo xuất khẩu (trong khi tỉ lệ hao hụt sau thu hoạch còn cao hơn nhiều so với mức 3% này). Số tiền đầu tư cứu trợ này chưa tới 100 triệu USD /năm, chưa tới 2,5% doanh số xuất khẩu dầu thô hàng năm (nếu tính hơn 4 tỉ USD) hay thất thoát 4 tỉ USD của Vinashin vừa qua.
Mọi việc thành công hay thất bại trong công tác quản lý phần lớn do công tác cán bộ. Có vị lãnh đạo kể cho tôi nghe một câu chuyện vui, người thật, việc thật ở 1 tỉnh ở phía Nam. Một Bí thư huyện ủy sau khi tiến hành cho toàn huyện thực hiện xong mổ tim dị tật bẩm sinh cho trẻ em nghèo miễn phí và xoá xong nhà tạm bợ là nhờ được dân tin tưởng, nhiệt tình hưởng ứng. Có người dân đưa cho Bí thư huyện ủy hai cây vàng 4 số 9 nói rằng: "Tôi tin anh. Một cây vàng cho chương trình mổ tim, một cây cho xoá nhà tạm. Khỏi ghi tên khen thưởng, khỏi làm biên nhận".
Đó là huyện nghèo trong 4 huyện nghèo nhất của tỉnh nhưng nhiệm kỳ Đảng khoá rồi vươn lên thu thuế nhất tỉnh, chỉ sau thành phố và thị xã. Dân là vậy đó, Đảng cũng có huyện Đảng bộ và một Bí thư huyện ủy như thế! Hy vọng lãnh đạo khóa tới chúng ta có nhiều vị Bí thư huyện ủy được dân tin , dân kính, dân yêu như câu chuyện kể ở trên.
Cho người con cá không bằng giúp người cái cần câu
Nguyên nhân vẫn còn nhiều người dân bị đói do công tác lưu thông kém, khoán cho tư thương. Bài toán cung cầu không được xử lý nghiêm túc. Qui hoạch duy ý chí chạy theo thị trường. Tâm lý ỷ lại, bao cấp do lịch sử để lại ở cả cấp quản lý và nông dân. Trợ cấp là nguồn thu đáng kể của địa phương cho nên cần điều chỉnh chính sách cho thích hợp. An ninh lương thực quốc gia không còn thuần tùy hiểu theo cách lấy tổng sản lượng lương thực quốc gia chia cho đầu người. Đảm bảo an ninh lương thực quốc gia là tất cả người dân phải có khả năng tiếp cận với số lương thực theo khẩu phần cần thiết.
Sự việc thiếu đói ở Thanh Hóa và các tỉnh vừa qua đòi hỏi thay đổi nhận thức tác động đồng bộ người tham gia chuỗi giá trị lương thực làm ra, thu mua, bảo quản chế biến và tiêu thụ lương thực. Để dân đói, trước hết là trách nhiệm của lãnh đạo địa phương, và khả năng điều tiết và quản lý chính sách an sinh xã hội của Chính phủ và Nhà nước chứ không phải Việt Nam thiếu gạo hay người Việt Nam không biết nhường cơm sẻ áo khi hoạn nạn! Thật phản cảm khi mà tỉnh, huyện nào nghèo, nhất là miền núi và có nơi đói nữa nhưng trụ sở cơ quan hoành tráng nhất, xe sang, xe "xịn". Có nơi 24 vạn dân đang bị đói mà lại "tổ chức diễn tập chống dân bạo loạn" thì phải nói là chủ động phòng xa và cũng hết sức biện chứng!.
Từ chuyện Thái Bình làm được cánh đồng 5 tấn cách đây 40 năm, đến chuyện sau 40 năm Thanh Hóa và một số tỉnh vẫn kêu đói có bao nhiêu điều cần bàn! Cũng từ chuyện ông Bí thư tỉnh ủy Vĩnh Phú ngày nào đến chuyện ông Bí thư huyện ủy của 1 tỉnh phía Nam hôm nay cũng có bao nhiêu điều cần nói. Bởi lẽ no, đói là chuyện mà mọi người, mọi dân tộc, mọi quốc gia đều phải quan tâm trước hết. Nhưng có lẽ từ chuyện no đói ấy, điều mà người viết bài này ngộ ra và tâm đắc nhất lại chính là cái triết lý sống đơn giản mà sâu xa của cha ông ta đã dạy: "Cho người con cá không bằng giúp người cái cần câu".
Tô Văn Trường
