Trần Mạnh Hảo (danlambao) - Chưa khi nào như lần nhà nước Việt Nam xét tặng giải thưởng được gọi là “danh giá và cao qúy” là giải thưởng Nhà Nước và giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật lại xảy ra nhiều điều tiếng không hay như năm 2011 này. Xin quý vị dùng công cụ truy tìm http://google.com , đánh từ khóa : “giải thưởng nhà nước và giải thường Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2011” sẽ tìm ra hàng chục bài phê phán, bình luận, thắc mắc, kiện cáo… về sự bất cập và thiếu công bằng, thiếu chính danh của giải thưởng này, trên cả báo lề phải lẫn báo lề trái. Theo tiêu chí của nhà nước, tác phẩm văn học được xét tặng giải thưởng nhà nước phải là tác phẩm xuất sắc, tác phẩm văn học được xét giải thưởng Hồ Chí Minh phải là tác phẩm đỉnh cao, tức tác phẩm lớn.
Trong bài viết này, chúng tôi chỉ bàn sơ qua về chất lượng nghệ thuật của các tác giả được đề cử tặng thưởng giải Hồ Chí Minh về văn học dưới đây :
Tác phẩm đề cử Giải thưởng Hồ Chí Minh
Lê Lựu: Tuyển tập Lê Lựu
Đỗ Chu: Một loài chim trên sóng (tập truyện) Tản mạn trước đèn (tập tùy bút)
Hồ Phương: Ngàn dâu (tiểu thuyết) Biển gọi (tiểu thuyết) Yêu tinh (tiểu thuyết) Những cánh rừng lá đỏ (tiểu thuyết)
Ma Văn Kháng: Truyện ngắn chọn lọc Ma Văn Kháng, Mưa mùa hạ (tiểu thuyết) Côi cút giữa cảnh đời (tiểu thuyết) Đám cưới không có giấy giá thú (tiểu thuyết) Gặp gỡ ở La Pan Tẩn (tiểu thuyết)
Hà Minh Đức: Cụm tác phẩm thơ văn báo chí Hà Minh Đức, Cụm tác phẩm văn hóa nghệ thuật
Phạm Tiến Duật: Đường dài và những đốm lửa, Tiếng bom và tiếng chuông chùa (trường ca) Vừa làm vừa nghĩ (tập tiểu luận)
Hữu Thỉnh: Thương lượng với thời gian, Trường ca Biển
Nguyên Ngọc: Đất nước đứng lên (tiểu thuyết) Rẻo cao (tiểu thuyết) Cát cháy (tiểu thuyết) Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc
Lê Văn Thảo: Con đường xuyên rừng (tiểu thuyết) Một ngày và một đời (tiểu thuyết) Cơn giông (tiểu thuyết) Tuyển tập truyện ngắn
Nguyễn Khoa Điềm: Cõi lặng (tập thơ)
Bùi Hiển: Đường lớn (ký sự) Hướng về đâu văn học (tiểu luận)
(theo website http://lethieunhon.com)
Trong 11 tác giả được đề cử giải thưởng lớn lần này (trừ nhà văn Nguyên Ngọc và nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã xin rút ra khỏi giải), còn lại 9 nhà văn đều đã được tặng giải thưởng nhà nước từ những năm trước. Những tác phẩm sáng giá nhất đời họ đều đã được giải thưởng nhà nước (là giải thưởng nhỏ) trước rồi. Nay họ chỉ còn những tác phẩm trung bình, thậm chí yếu kém lại được đưa ra xét giải thưởng lớn thì quả là thậm phi lý. Trong bài viết này, chúng tôi chỉ nêu lên những nhận định khái quát về các tác phẩm dự xét giải thưởng lớn (giải thưởng HCM) trên; sau này, chúng tôi sẽ lần lượt phê bình từng tác phẩm cụ thể khi giải thưởng lớn chính thức công bố.
Nhà thơ Hữu Thỉnh, đương kim chủ tịch liên hiệp các hội văn học nghệ thuật, chủ tịch hội nhà văn Việt Nam, kiêm bí thư đảng đoàn hai cơ quan trên, trong đợt đầu xét giải thưởng văn học nhà nước cho thế hệ các nhà văn chống Mỹ, hai tập thơ khá nhất của đời ông là “Đường tới thành phố” (trường ca) và “Thư mùa đông” đã được trao giải thưởng nhà nước. Năm 2011 này, Hữu Thỉnh bèn đưa hai tập thơ dở nhất đời ông là : “Trường ca biển” và “Thương lượng với thời gian” ra xét giải thưởng văn học Hồ Chí Minh thì có phải là ông muốn dùng phép “con sâu làm rầu nồi canh” để nhục mạ giải thưởng lớn này chăng ? Xin quý bạn đọc hãy vào công cụ tìm kiếm http://google.com , gõ tên hai bài phê bình của chúng tôi (TMH) phê bình hai tập thơ dở này của Hữu Thỉnh đã in trên nhiều trang mạng : “Trường ca biển một tác phẩm làng nhàng, nhạt nhẽo của Hữu Thỉnh sắp được giải thưởng văn học Hồ Chí Minh” và “Trong hai tác phẩm dự giải thưởng Hồ Chí Minh của ông Hữu Thỉnh : một dở và một trường ca phạm quy”.
Nhà thơ Phạm Tiến Duật đã ẵm giải thưởng văn học nhà nước bằng tác phẩm khá nhất của đời ông, đó là tập thơ : “Vầng trăng và quầng lửa”. Những tác phẩm được đưa ra xét giải thưởng văn học lớn trên của ông đều là những tác phẩm trung bình kém, thậm chí rất dở và nhạt nhẽo.
Trong các nhà văn được đề cử xét giải thưởng Hồ Chí Minh trên, duy chỉ mình nhà văn Lê Lựu là có tác phẩm lớn, tác phẩm đỉnh cao. Ấy là tiểu thuyết “Thời xa vắng”, tác phẩm để đời của ông. Nhưng rất tiếc, “Thời xa vắng” của ông đã lãnh giải thưởng nhỏ (giải thưởng nhà nước) trước rồi. Nay những cuốn sách trên của ông hầu như đều có chất lượng trung bình, hoặc kha khá, không đủ tiêu chí giành giải thưởng lớn. Trong phần giới thiệu tác phẩm Lê Lựu để xét giải thấy chỉ nêu một tập là tuyển tập Lê Lựu. Mà trong tuyển tập này nếu có “Thời xa vắng” là phạm quy, còn không có tác phẩm lừng danh này, còn lại đa phần là nhạt.
Khác với Lê Lựu, cuộc đời viết của Đỗ Chu có vẻ thông dòng bén giọt hơn nhưng ông không có tác phẩm lớn như Lê Lựu. Những tác phẩm khá của ông đã giành giải thưởng văn học nhà nước trước rồi. Mấy cuốn sách kể trên của ông không có gì xuất sắc, đọc tạm được mà thôi. Thời còn học trung học, Đỗ Chu mê “Bông hồng vàng”, “Lẵng quả thông” của Pautopxki (do Vũ Thư Hiên dịch đầu những năm sáu mươi của thế kỷ trước). Giọng văn đầy chất thơ, lãng mạn và tươi mát như suối nguồn, như ánh trăng của nhà văn Nga này mê hoặc Đỗ Chu và các nhà văn trẻ thời đó. Đỗ Chu đã viết các truyện đầu tay như “Phù sa”, “Hương cỏ mật”, “Thung lũng cò” …khá hấp dẫn như một ông Pautopxki con con…Nay cái thời ấy xa rồi, thưở ban đầu ấy xa rồi, lối viết lãng mạn kiểu Pautopxki qua rồi, nhường hiện thực dữ dội cho những cây bút dữ dội .
Hai nhà văn Hồ Phương và Lê Văn Thảo với các tác phẩm kể trên được đề cử giải thưởng văn học HCM đều là những tác phẩm đuối tầm, không có gì xuất sắc, chất lượng nghệ thuật chưa bằng các tác phẩm được đề cử của Lê Lựu, Đỗ Chu.
Có lẽ những tác phẩm của Ma Văn Kháng được đề cử trên là khá hơn cả. “Côi cút giữa cảnh đời”, “Mùa lá rụng trong vườn”, “Đám cưới không giấy giá thú” của ông được người đọc của một thời hoan nghênh, khen tặng. Nhưng chúng không có đủ tầm vóc nghệ thuật bay qua các thời đại, nghĩa là không thể trở thành tác phẩm lớn kiểu như “Thời xa vắng” của Lê Lựu”.
Nhà văn Bùi Hiển là một tác giả tiền chiến nổi tiếng viết truyện ngắn hay, trong đó tập truyện “Nằm Vạ” của ông đã đưa ông lên hàng những nhà văn viết truyện ngắn hay vào bậc nhất thời trước năm 1945, sau tên tuổi của Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, Vũ Bằng… Chính ra ông phải được giải thưởng lớn từ trước chứ không phải giải thưởng nhà nước như đã nhận. Lần này Hội nhà văn đề cử những tác phẩm không tiêu biểu của ông vào giải thưởng lớn là một nghịch lý. Sở trường của Bùi Hiển là truyện ngắn mà sao Hội nhà văn lại đề cử tác phẩm ký sự và tiểu luận là sở đoản của ông ?
GS. Hà Minh Đức được đề cử vào giải thưởng văn học Hồ Chí Minh có lẽ là một sự nhầm lẫn của Hội đồng tuyển chọn Hội Nhà Văn chăng ? Những cuốn giáo trình của GS. Hà Minh Đức dùng để dạy học, hầu như không có chất văn. Đâu phải các thầy cứ viết tiểu luận văn học làm giáo trình giảng dạy là có thể trở thành văn học. Viết đúng viết thật chưa thể thành tác phẩm văn học, nếu những trang viết kia không có chất văn, không hấp dẫn. Mới đạt CHÂN và THIỆN mà chưa có cái MỸ thì chưa phải văn học. Các bài báo của GS. Hà Minh Đức thì nên đăng ký dự ở giải báo chí, sao lại đăng ký vào giải thưởng văn học lớn này? Về thơ của GS. Hà Minh Đức mà đoạt giải thưởng văn học Hồ Chí Minh thì khoảng hai nghìn nhà thơ trong nước đều có thể ẵm được giải thưởng lớn này.
Chúng tôi sẽ dành thời gian và công sức phê bình cụ thể từng tác phẩm được đề cử trên, sau khi giải thưởng văn học Hồ Chí Minh chính thức công bố.
Chúng tôi mong hàng trăm nhà phê bình văn học quốc doanh, nhà phê bình văn học xu thời lên tiếng bảo vệ những giá trị được cho là thật kia, trong khi chúng tôi chỉ thấy là những giá trị ảo, để ta cùng tranh luận cho đen trắng, hay dở, đúng sai rõ ràng.
Nếu cứ đánh tráo dở thành hay, sai thành đúng, xấu thành tốt, ác thành thiện như thế này sẽ không thể còn nền văn học Việt Nam, thậm chí văn hóa Việt Nam rồi cũng sẽ biến mất cùng với nguy cơ dân tộc bị diệt vong đang có cơ xuất hiện.,.
Sài Gòn 06-9-2011
