Vũ Thị Phương Anh - Hôm nay là ngày 2/9, một ngày lễ mà tất cả mọi người đều được nghỉ - public holiday như trong tiếng Anh người ta vẫn nói.
Ngày 2/9 được Việt Nam chọn làm ngày quốc khánh, còn gọi là ngày "tết
độc lập". Một ngày lễ lớn, đánh dấu ngày VN dành lại độc lập từ thực dân
Pháp. Một ngày đáng để mọi người dân VN tự hào, và mừng vui. Nghe trên
TV, thỉnh thoảng lại thấy có ai đó dùng từ "vỡ òa cảm xúc", một kiểu nói
thường bị chê là sáo rỗng, là "cliché" tức là nói theo công thức (xem
định nghĩa cliché ở đây: http://grammar.about.com/od/c/g/clicheterm.htm).
Kể ra, một ngày lễ có ý nghĩa lớn lao như hôm nay thì nếu có ai nói "vỡ
òa cảm xúc" có lẽ cũng không phải là giả tạo, sáo ngữ gi cho lắm. Một
dân tộc nhỏ bé, một đất nước nông nghiệp lạc hậu, mà chỉ cần dựa vào một
chủ thuyết "bách chiến bách thắng (là chủ nghĩa Mác-Lênin) là đã đánh
đuổi được 3 tên đế quốc sừng sỏ" - chúng ta vẫn thường tự hào như thế.
Niềm vui, niềm tự hào đó tôi tin là có thật, chân thành và sâu sắc.
Niềm tự hào đó trong kéo dài trong rất nhiều năm và được người VN nhắc
lại ở mọi lúc, mọi nơi. Cho đến một ngày kia, một vị lãnh đạo nào đó khi
thăm Thái Lan, hình như thế, đã phát biểu đại ý như câu tôi trích ở
trên, thì được đáp bằng một câu khiến bất cứ người nghe nào trong hoàn
cảnh tương tự cũng sẽ cảm thấy lúng túng.
Câu trả lời của Thái Lan lúc ấy đại khái là như thế này (not verbatim):
"Phần chúng tôi, chúng tôi tự hào vì đã không phải tốn xương máu để đánh
đuổi tên đế quốc nào cả." Một câu nói theo tôi là cực hay, thật nhẹ
nhàng mà làm thay đổi hẳn cách suy nghĩ của người VN về cách thức làm
thế nào để đưa đất nước tiến lên mà tốn ít công sức, thời gian và xương
máu nhất.
Lẩn thẩn, tôi lên mạng gõ cụm từ "cái giá/ chi phí của nền độc lập", gõ
bằng tiếng Anh (the cost/ price of independence"), để tìm hiểu xem các
nước khác đã phải trả giá hoặc chấp nhận trả giá ra sao cho nền độc lập
của mình. Trước hết là Thái Lan, đất nước mà những người lãnh đạo đã
khôn ngoan tránh được những cuộc chiến tranh đẫm máu mà vẫn có được nền
độc lập của mình.
Khi tìm Thailand's independence day, tôi nhận được câu trả lời như sau:
Thailand doesn't actually have an independence day, as it's the only
country in Southeast Asia that was never colonized by the Europeans. At
the moment its national day is December 5, which is the birthday of the
current king.
Thái Lan thực ra không có ngày độc lập vì đó là quốc gia duy nhất ở
ĐNÁ không phải trở thành thuộc địa của bất cứ quốc gia phương Tây nào.
Hiện nay, ngày quốc khánh của Thái Lan là ngày 5/12, đó là ngày sinh
nhật của vị vua hiện tại.
Nhưng làm sao họ có thể tránh được số phận bị phương Tây đô hộ nhỉ? Đây là câu trả lời của wikipedia:
Despite European pressure, Thailand is the only Southeast Asian nation that has never been colonized.[22]
This has been ascribed to the long succession of able rulers in the
past four centuries who exploited the rivalry and tension between French Indochina and the British Empire. As a result, the country remained a buffer state
between parts of Southeast Asia that were colonized by the two
colonizing powers, Great Britain and France. Western influence
nevertheless led to many reforms in the 19th century and major
concessions, most notably being the loss of a large territory on the
east side of the Mekong to the French and the step-by-step absorption by Britain of the Malay Peninsula.
Xin dịch phần in đậm:
Lý giải điều này, người ta cho rằng đó là nhờ vào (một chuỗi) các nhà
lãnh đạo có năng lực đã tận dụng sự cạnh tranh và căng thẳng giữa Đông
Dương thuộc Pháp và Đế quốc Anh. Vì vậy, đất nước này đã trở thành một
quốc gia đệm giữa các vùng của ĐNÁ vốn đang bị cai trị bởi hai lực lượng
thực dân lớn là Pháp và Anh.
Một quốc gia khác trong khu vực là Malaysia cũng bị thực dân đô hộ,
nhưng không phải là thực dân Pháp như VN mà là thực dân Anh. Nhắc đến
điều này, tôi chợt nhớ đã nghe một người thầy cũ - giờ đã quá cố, đó là
GS LVD của ĐH Văn khoa cũ - nói rằng tất cả các nước cựu thuộc địa Anh
đều có được sự phát triển tốt hơn cựu thuộc địa Pháp. Một nhận xét nghe
chừng thiên vị nhưng không phải là không thuyết phục. Ví dụ mà thầy tôi
đưa ra là Singapore, Malaysia, và cả Hồng Kông nữa, một hòn đảo nhỏ xíu
đã được Anh trao trả về cho TQ vào năm 1997 và hiện nay vẫn có trình độ
phát triển hơn hẳn nhiều quốc gia khác trong khu vực, với các trường đại
học nằm trong danh sách hàng đầu châu Á.
Một điều đáng chú ý khác là, theo wikipedia tiếng Việt, thì ở Malaysia
đã từng có Đảng CS Malaysia nổi lên chống lại sự cai trị của thực dân
Anh, tạo nên một cuộc khủng hoảng kéo dài từ năm 1948 đến tận năm 1960.
Tuy nhiên, thật may mắn cho Malaysia là sau đó thì Anh đã trao trả lại
độc lập cho Khối thịnh vượng chung vào ngày 31/8/1957, và nền độc lập
của Malaysia đã được xây dựng từ đó, để ngày nay có được một Malaysia
thịnh vượng nhất ĐNÁ nếu không kể đến Singapore hoặc Brunei là những đảo
quốc bé tí ti, dễ quản lý, riêng Brunei lại còn có rất nhiều dầu mỏ.
Thông tin về Malaysia có thể đọc ở đây: http://vi.wikipedia.org/wiki/Malaysia.
Đọc vào lịch sử hai quốc gia gần gũi chúng ta trong khu vực ĐNÁ thì thấy
quả thật họ quá may mắn. Thái Lan thì có được vị trí địa lý nằm ở vùng
đệm giữa 2 khu vực bị đô hộ của 2 thế lực sừng sỏ, lại còn có các vị
lãnh đạo sáng suốt, nên dân chúng Thái Lan hiện nay vẫn có vua và vẫn
rất tôn sùng hoàng gia. Không giống như dân Việt, đã "vùng lên lật đổ
chế độ phong kiến thối nát, nhu nhược dưới dự lãnh đạo tài tình, sáng
suốt của ĐCSVN", với sức mạnh long trời lở đất và sát khí đằng đằng,
khiến cho đầu rơi máu đổ thây ma chất đầy đường, như trong bài quốc ca
mà chúng ta nghe quen nhưng những người ngoại quốc khi nghe lần đầu thì
thấy thật là khủng khiếp: "Đường vinh quang xây xác quân thù" (thực ra
đâu chỉ là xác quân thù, vì còn cả rất nhiều xác quân sĩ và nhân dân VN
nữa chứ).
Cũng vậy, Malaysia thì vì bị (được?) Anh đô hộ và đã học được cách tổ
chức xã hội và bộ máy chính quyền của Anh, nên khi được trao trả độc lập
thì họ đã có thể tiếp tục xây dựng trên nền những gì có sẵn, tất nhiên
thời gian đầu cũng khá khó khăn. Tuy nhiên, với tinh thần dân chủ, cải
lương kiểu Anh chứ không triệt để cách mạng như những người CS, họ đã
cùng nhau ngồi lại bàn bạc để tìm ra con đường để phát triển đất nước.
Và họ đã không chọn con đường cộng sản như một vài quốc gia thời ấy, mà
chọn con đường phát triển theo kiểu phương Tây, để tạo ra một Malaysia
ngày nay mà chúng ta đã biết.
Nhưng lịch sử là lịch sử,và địa chính trị là địa chính trị, những chuyện
đã qua thì đã qua, vị trí địa lý của đất nước thì thời nay không thể
thay đổi được nữa (thời xưa thì còn có thể đi đánh chiếm, hoặc đi khai
phá những vùng bỏ hoang ...). Nên có bàn bạc về việc thời đó có lẽ cũng
vô ích. Vấn đề tôi muốn đặt ra là không hiểu thời nay người ta có chấp
nhận trả một cái giá cao như VN đã từng trả - và vẫn còn phải trả đến
tận ngày nay - để có được độc lập không nhỉ?
Câu hỏi tưởng chừng không bao giờ có thể trả lời được, chỉ đặt ra để suy
nghĩ mà chơi. Nhưng thật may mắn đến không ngờ, tôi tìm được bài viết
quá thú vị được đăng cách đây hơn một năm trên tờ Economist, bàn về cái
giá của nền độc lập của Tô Cách Lan (Scotland), nếu có. Bài viết ở đây: http://www.economist.com/node/21552564.
Để hiểu bài viết trên thì phải hiểu chút chút về bối cảnh của Tô Cách
Lan. Vì vậy, tôi xin cắt ngang ở đây để giới thiệu vắn tắt về đất nước
này. Đây là một quốc gia thuộc liên hiệp Anh, vốn đã là một vương quốc
độc lập đến tận đầu thế kỷ 18 thì tham gia vào một liên hiệp chính trị
với nước Anh để tạo ra Vương quốc Anh ngày nay. Theo wikipedia, Scotland
hiện nay vẫn có một hệ thống pháp lý riêng, và khi tôi thăm nước này
trong một chuyến đi được Hội đồng Anh tài trợ vào khoảng năm 2006, 2007
gì đó thì đã biết rằng hệ thống giáo dục đại học của Scotland cũng hoàn
toàn khác với Anh cũng như xứ Wales và Bắc Ireland. Như vậy, Scotland
tuy đã gia nhập UK nhưng vẫn giữ được sự độc lập tương đối, tuy họ không
còn tư cách một quốc gia độc lập, và không được quyền có đại diện trong
Liên hiệp quốc.
Việc tham gia vào UK cách đây hơn 300 năm chẳng rõ có lấy ý kiến của
nhân dân Tô Cách Lan hay không, nhưng chắc chắn là đã được quyết bởi
những người lãnh đạo thời ấy, có thể là để đạt được một cái lợi gì đó,
hoặc cho riêng giới lãnh đạo hoặc cho đất nước (điều này nếu muốn biết
thì phải tìm hiểu thêm). Tuy đã tham gia UK nhưng chắc chắn họ không
muốn mất bản sắc, và vẫn giữ sự độc lập về một số mặt, như đoạn mô tả
sau đây của wikipedia tiếng Việt (Nguồn: http://vi.wikipedia.org/wiki/Scotland):
Sự độc lập liên tục về luật-pháp, hệ thống giáo dục và Giáo hội Scotland là ba nền tảng góp phần gìn giữ văn hoá và nét đặc trưng dân tộc Scotland kể từ khi gia nhập Vương quốc Anh (Kingdom of Great Britain).
Như vậy có nghĩa là dù đã chấp nhận ở trong môt liên hiệp chính trị với
một nước mạnh hơn trong suốt một thời gian 3 thế kỷ nay, và vì thế phải
chịu số phận lép vế hơn, nhưng độc lập dân tộc vẫn rất quan trọng đối
với người Scotland, và thỉnh thoảng vấn đề dành lại độc lập vẫn được đặt
ra. Cụ thể, một số đảng phái chính trị và các nhóm dân sự khác đã nhiều
lần vận động để tách Scotland ra khỏi UK để trở lại thành một quốc gia
độc lập như nó đã từng tồn tại hơn 3 thế kỷ trước. Tất nhiên, một việc
như thế sẽ có nhiều ý kiến khác nhau, người thì muốn độc lập, người lại
muốn ổn định, chẳng thà chấp nhận những gì đang có, còn hơn là phiêu lưu
vào một tương lai nghe thì hay nhưng chưa biết ra sao. Và vấn đề quan
trọng nhất đang được đặt ra cho toàn dân Scotland là: Dành độc lập với
giá nào? Đó chính là nội dung của một cuộc trưng cầu dân ý dự kiến sẽ
diễn ra vào năm 2014 tới đây. Thông tin có thể đọc thêm ở đây: http://en.wikipedia.org/wiki/Scottish_independence.
Độc lập, nhưng với giá nào, đó là nội dung chính của bài báo mà tôi đã
nêu ở trên. Bài báo nhắc đến và phân tích kết quả của một đợt khảo sát ý
kiến người dân vào năm 2012 về việc có nên phá vỡ một cuộc hôn nhân đã
kéo dài 300 năm qua và đã đạt những kết quả tương đối tốt đẹp hay không
(dù tất nhiên cuộc hôn nhân ấy vẫn không thể tránh được những khác biệt
về quan điểm với những va chạm lớn nhỏ trong quá khứ).
Xin đọc kết quả của đợt khảo sát ấy dưới đây:
The political and cultural issues around independence are hotly debated.
Yet fittingly, in the birthplace of Adam Smith economic arguments seem
to weigh heaviest. Opinion polls suggest that they will determine
whether or not Scots go for independence. One poll found that just 21%
of Scots would favour independence if it would leave them £500 ($795) a
year worse off, and only 24% would vote to stay in the union even if
they would be less well off sticking with Britain. Almost everyone else
would vote for independence if it brought in roughly enough money to buy
a new iPad, and against it if not.
Dịch thoát:
Những vấn đề chính trị và văn hóa liên quan đến nền độc lập của một
quốc gia luôn tạo ra những cuộc tranh luận nóng hổi. Nhưng thật thú vị
là ở quê hương của Adam Smith [Adam Smith, một nhà kinh tế học nổi tiếng
thế giới, vốn là người Tô Cách Lan - chú thích của tôi] thì những tranh
luận về kinh tế mới thực sự có trọng lượng. Một khảo sát gần đây cho
thấy chỉ có 21% người Scots dược khảo sát là chấp nhận độc lập nếu như
điều ấy có làm thu nhập của họ giảm đi 500 bảng Anh một năm (khoảng 795
USD), và cũng chỉ 24% chấp nhận ở lại trong liên hiệp dù họ có bị thiệt
hại đôi chút vì cứ phải dính với nước Anh. Hầu như tất cả mọi người khác
cho biết sẽ ủng hộ độc lập nếu nền độc lập ấy mang lại cho họ một số
tiền tương đương với tiền mua một cái iPad mới, còn nếu không được như
thế thì họ sẽ không cần độc lập. [!!!!]
Ngạc nhiên quá, nghe cứ như chuyện cười, phải không các bạn? Đấy cũng là
suy nghĩ của ông xã tôi khi tôi kể những điều này; ông ấy bảo: Ai chẳng
biết người Tô Cách Lan là kỹ tính, nói nôm na là keo kiệt, đến nỗi ta
có một lô một lốc những truyện cười về sự keo kiệt của Tô Cách Lan,
tương tự truyện cười Gabrovo ấy.
Nhưng không ạ, đây không phải là chuyện vui cười, mà là một bài bình
luận nghiêm túc trên một tờ báo nghiêm túc. Các bạn có thể đọc toàn bài
báo để thấy sự nghiêm túc ấy. Chẳng qua là người dân Scotland là những
người nặng tính lý trí nên không để cho những cảm xúc bồng bột về sự tự
hào dân tộc vv lôi mình vào những cuộc phiêu lưu bất định. Số phận các
quốc gia châu Âu trong tình hình kinh tế hiện nay hoàn toàn không phải
là dễ dàng, mặc dù vẫn có những quốc gia nhỏ như Thụy Điển chỉ vài triệu
dân nhưng rất mạnh, và là một mô hình hấp dẫn mà những người ủng hộ nền
độc lập của Tô Cách Lan đang mơ ước.
Nhưng mơ ước chỉ là mơ ước, còn thực tế có làm được hay không thì lại là
một chuyện khác. Vì sẽ thật đáng buồn nếu sau khi tách ra thành một
quốc gia độc lập thì Scotland bị rơi vào khủng hoảng như một vài quốc
gia châu Âu trong thời gian vừa qua. Nên mới có chuyện phải bàn bạc kỹ,
phải trưng dân ý, và mới có chuyện cho tờ Economist đem ra bàn bạc dưới
góc độ kinh tế.
Tất nhiên, nền độc lập không chỉ là chuyện kinh tế, mà còn là chuyện
chính trị và văn hóa, vốn cũng là những yếu tố quan trọng trong đời
sống của một quốc gia. Nhưng một khi đã lựa chọn thay đổi thì vẫn cứ
phải tính toán đến rủi ro, chứ không thể tin rằng mọi việc sẽ tốt đẹp
cả. Nhưng chấp nhận rủi ro đến đâu, đó là điều cần bàn bạc, và toàn dân
cần được biết. Như trong đoạn kết luận sau đây của bài báo:
If Scots really want independence for political or cultural reasons, they
should go for it. National pride is impossible to price. But if they
vote for independence they should do so in the knowledge that their
country could end up as one of Europe's vulnerable, marginal economies.
Tạm dịch:
Nếu người Scots thực sự muốn có độc lập vì những lý do chính trị hay
văn hóa, thì họ nên tiếp tục. Không thể đưa ra một cái giá cho niềm tự
hào dân tộc. Nhưng nếu họ chọn độc lập thì họ cũng cần phải làm điều này
với tất cả sự hiểu biết rằng đất nước mình có thể rơi vào tình trạng
tương tự như một số nền kinh tế nhỏ bấp bênh.
Chỉ khoảng hơn một năm nữa thôi là chúng ta sẽ biết được người Tô Cách
Lan sẽ chọn cái gì, sự ổn định về kinh tế hay nền độc lập bằng mọi giá,
hoặc độc lập với một cái giá cố định nào đó. Còn VN thì từ cách đây 68
năm, dưới sự lãnh đạo tài tình của ĐCSVN chúng ta đã dành độc lập bằng
mọi giá, để rồi bây giờ mới có một số người ngộ ra rằng cái giá của
chúng ta có lẽ quá cao. Không kể biết bao nhiêu máu xương, riêng về thu
nhập thì chúng ta đã thua Thái Lan không chỉ 500 bảng Anh một năm như
trong câu hỏi khảo sát dành cho người Tô Cách Lan trong bài báo nói
trên, mà là rất nhiều lần con số đó, và điều đó đã kéo dài nhiều năm nay
mà chưa ai biết đến bao giờ khoảng cách thu nhập mới được san bằng. Mà
đó mới chỉ là Thái Lan, chứ không phải là Malaysia hay Singapore, những
nước thậm chí còn nghèo và lạc hậu hơn VNCH thời trước 1975. Một điều mà
tôi tin chắc rằng hiện nay khi nghĩ đến thì không người Việt nào có thể
vui hay tự hào gì được.
Nên hôm nay, vào ngày 2/9, ngày cả nước đang tưng bừng chào mừng ngày
độc lập, tôi bỗng có một thắc mắc: Nếu cách đây 68 năm chúng ta bớt cảm
tính, bớt sôi máu sùng sục để lật đổ thực dân bằng mọi giá, mà biết giữ
cái đầu lạnh để tính toán một chút, và bình tĩnh bàn bạc với nhau, xem
xét kinh nghiệm thế giới và đưa ra những lựa chọn cho người dân trong
một cuộc trưng cầu dân ý để lấy ý kiến toàn dân về cái giá của nền độc
lập - theo kiểu hội nghị Diên Hồng thời xưa - thì không hiểu người Việt
Nam đã chấp nhận độc lập và thống nhất với một cái giá như thế nào nhỉ?
Chắc là người Việt đầy tinh thần yêu nước và tự hào dân tộc, lại thiên
về cảm tính thì không "keo kiệt" tính toán như dân Tô Cách Lan rồi,
nhưng liệu chúng ta có chấp nhận cái giá quá cao như chúng ta đã trả hay
không? Và để đạt được cái gì kia chứ?
Sẽ không có câu trả lời, vì việc gì đã xảy ra rồi thì không thể thay đổi
được nữa. Nhưng người ta học Sử là để biết hành xử cho đúng trong tương
lai. Vậy thì, liệu VN hiện nay có đang đứng trước những lựa chọn quan
trọng hay không, và chúng ta có nên một khi đã chọn một con đường nào đó
thì phải luôn kiên định và theo đuổi bằng mọi giá hay không, câu trả
lời xin để dành cho những người có thẩm quyền quyết định.
