 |
| Photo: Linh Pham |
Các công ty toàn cầu đang gấp rút tìm kiếm các căn cứ thay thế, chỉ để tìm những quốc gia đầy triển vọng như Việt Nam mà vẫn không phù hợp.
Niharika Mandhana * Hành Nhân (Danlambao) dịch - Với việc Mỹ và Trung Quốc bị vướng vào một cuộc chiến thương mại khó chịu, đây sẽ là thời điểm để Việt Nam tỏa sáng. Thay vào đó, ngày càng rõ ràng rằng sẽ phải mất nhiều năm, nếu như có điều đó, trước khi quốc gia Đông Nam Á này và các điểm đến sản xuất đầy tham vọng khác sẵn sàng thay thế Trung Quốc trở thành công xưởng của thế giới.
Các chuỗi cung ứng chuyên biệt đã biến Trung Quốc thành một cường quốc sản xuất điện thoại thông minh, thang nhôm, máy hút bụi và bàn ăn mà không nơi nào kề cận nó phát triển như ở Việt Nam. Các nhà máy có chứng nhận an toàn tập trung vào Hoa Kỳ và máy móc thâm dụng vốn không dễ dàng tìm thấy.
Và Việt Nam, với chưa đến một phần mười dân số Trung Quốc, đã rơi vào tình trạng thiếu lao động khi các nhà sản xuất toàn cầu đổ xô thiết lập cửa hàng của họ ở đây để tránh thuế quan của Hoa Kỳ.
"Trung Quốc có 15 năm khởi đầu, bất cứ điều gì bạn muốn, có người đang làm điều đó", theo Wing Xu, Giám đốc điều hành của Tập đoàn Omnidex, giúp sản xuất máy bơm lớn cho McLanahan Corp, nhà sản xuất thiết bị công nghiệp có trụ sở tại Pennsylvania.
Omnidex đã chuyển một số sản phẩm đến Việt Nam, nhưng trong số hơn 80 bộ phận của một máy bơm được sử dụng trong các hoạt động khai thác, cho đến nay các nhà máy ở đây đã có thể bắt đầu làm việc chỉ với 20 bộ phận vì các khuôn phải được tạo ra từ đầu.
"Bạn không thể chỉ cần điều chuyển việc kinh doanh sang Việt Nam và mong muốn tìm thấy những gì bạn đang tìm kiếm", cô nói. Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp cho biết họ đang chuẩn bị cho một cuộc chiến kéo dài giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Một vài công ty đang có kế hoạch cùng nhau rời khỏi Trung Quốc, nhưng những công ty sản xuất nhiều ở nước này đang khẩn trương tìm cách đa dạng hóa.
Một số công ty đang chuyển một phần dây chuyền sản xuất của họ sang các nước Đông Nam Á hoặc các nơi khác, trong khi tiếp tục chế tạo ở Trung Quốc cho thị trường Trung Quốc và ngoài Hoa Kỳ, một chiến lược mà họ gọi là "Trung Quốc + 1". Số khác có những đơn đặt hàng lớn đang hy vọng kéo các nhà cung cấp Trung Quốc chuyển hoạt động ra khỏi Trung Quốc.
Kết quả là, một viễn cảnh sản xuất toàn cầu mới đang bắt đầu hình thành, các nhà điều hành nói. Sản xuất chế tạo rời khỏi Trung Quốc đang dần trở nên chia rẽ giữa các nước đang phát triển, với một phần nhỏ sẽ đến Hoa Kỳ nhờ vào mặt sau của tự động hóa. Sự sắp xếp lại các chuỗi cung ứng có khả năng rời khỏi Trung Quốc với một phần giảm dần nhưng vẫn còn đáng kể thị phần của chiếc bánh.
Việc tạo ra các cụm công nghiệp mới không xảy ra chỉ qua một đêm. Việt Nam cung cấp lao động giá rẻ, nhưng dân số 100 triệu người của họ là bé nhỏ so với con số 1,3 tỷ của Trung Quốc, và đường xá cũng như hải cảng của họ đã bị tắc. Ấn Độ có nhân lực, nhưng trình độ kỹ năng giảm và các quy tắc luật lệ của chính phủ tương đối hạn chế.
Giang Le, một nhà phân tích tại Singapore cho công ty tư vấn chiến lược Control Risks nhận xét: "Câu hỏi mà mọi người đang đặt ra là: 'Chúng ta nên đi đâu?'. Câu trả lời không rõ ràng". GoPro Inc. - nhà sản xuất máy ảnh có trụ sở tại California đang chuyển phần lớn sản xuất tại Hoa Kỳ sang Guadalajara ở Mexico trong khi vẫn duy trì hoạt động tại Trung Quốc cho các thị trường khác. Universal Electronics Inc., có trụ sở tại Arizona và sản xuất công nghệ nhà thông minh, có một đối tác mới ở Philippines và cũng đang mở rộng hoạt động tại Monterrey, Mexico.
Công ty TNHH Techtronic Industries niêm yết ở Hồng Kông, nơi sản xuất máy hút bụi Hoover, sẽ thành lập một nhà máy mới tại Việt Nam và bổ sung công suất cho các hoạt động tại Mississippi. Nó sẽ duy trì một số sản xuất tại Trung Quốc trong ít nhất một thập kỷ, công ty cho biết.
Mô hình của Trung Quốc trong 20 năm qua đã phát triển mạnh về việc các nhà cung cấp gần nhau, giúp sản xuất nhanh hơn, ít tốn kém hơn và hiệu quả hơn. Giờ đây, khi các hoạt động trở nên phân mảnh hơn, họ đang đe dọa sẽ tăng chi phí, kéo dài thời gian giao hàng và khiến các công ty phải chịu nhiều chế độ thuế và lao động.
Các công ty đang bắt đầu tập trung vào các quy tắc phức tạp chi phối giá cả một sản phẩm cần phải có để được sản xuất tại một quốc gia, ví như Việt Nam, để được coi là "Made in Vietnam", Willy C. Shih - một nhà kinh tế chuyên về sản xuất chế tạo tại Trường Doanh Nhân Harvard. "Thời đại của môi trường giao dịch lành tính đã kết thúc", ông nói.
Sự rung chuyển chỉ là cơ hội mà Việt Nam đã và đang chờ đợi. Sản xuất thâm dụng lao động của giày thể thao và áo len đã chuyển đến đây nhiều năm trước để đáp ứng với tiền lương của Trung Quốc ngày càng tăng. Công ty điện tử khổng lồ Hàn Quốc Samsung đã đầu tư hàng tỷ đồng. Hà Nội đang mong muốn mở rộng hơn nữa các ngành công nghiệp điện tử và kỹ thuật vốn đang làm tăng cao chuỗi giá trị.
Các khu công nghiệp đã tràn ngập các yêu cầu. Công ty phát triển công nghiệp BW, được hỗ trợ bởi công ty cổ phần tư nhân Hoa Kỳ Warburg Pincus, đã bắt đầu xây dựng các công xưởng cho thuê vào năm ngoái. Các cơ sở của nó được đặt hàng qua đến tháng mười hai. Giám đốc tiếp thị Michael Chan cho biết một số người thuê đang gấp rút từ những lần tham quan khu vực cho đến việc ký hợp đồng chỉ trong vòng một tuần.
Công ty Hanel PT của Việt Nam, chuyên sản xuất thiết bị điện tử cho thiết bị báo cháy và cảm biến chuyển động, cho biết họ đang đàm phán thỏa thuận lớn nhất của mình, bằng với một nửa hợp đồng hiện tại. Nhà sản xuất 20 năm tuổi này coi các công ty lớn của Nhật Bản là khách hàng, giám đốc Trần Thu Trang cho biết, nhưng với các công ty Hoa Kỳ là liên hệ lần đầu tiên.
Công ty TNHH Seditex có trụ sở tại thành phố Hồ Chí Minh, nơi kết nối các công ty nước ngoài với các nhà máy địa phương, bắt đầu nhận được 20 yêu cầu mỗi tuần sau khi mức thuế được tăng vào tháng 9 năm ngoái, tăng từ 20 cho mỗi tháng. Các công ty nước ngoài muốn biết về việc tạo ra một loạt các sản phẩm, bao gồm ba-lô, kìm, loa Bluetooth, vỏ thuyền, bánh xe vali và giá treo quần áo.
Người sáng lập Frank Vossen cho biết các công ty đã quen với hoạt động tại Trung Quốc đang phải vật lộn để thích nghi. "Không có giải pháp làm sẵn nào ở Việt Nam, đó là kiểm tra thực tế", ông nói.
Nguồn nhân công đã trở nên khó khăn để tìm kiếm hơn. Một nhà xuất khẩu địa phương về đường ống và vòi tràn ngập các đơn đặt hàng cho các sản phẩm bị đánh thuế, nhưng họ chỉ có thể thuê được 30 trong số 100 công nhân cần thiết. Một nhà sản xuất đồ nội thất Nhật Bản cho thương hiệu Muji cho biết họ đã bị trì hoãn sản xuất kể từ tháng 1 vì thiếu lao động.
Yotaro Kanamori, Giám đốc kế hoạch của công ty Generation Pass Co. Ltd. có trụ sở tại Tokyo, cho biết công ty hiện đang thuê một nhà máy cho chính mình thay vì dựa vào công việc hợp đồng. Anh ta đấu tranh để giải thích với các nhà cung cấp Việt Nam của mình tại sao mặt bên dưới của một chiếc bàn cần phải được làm tốt như mặt bên trên.
Sự chuyển đổi sản xuất chế tạo hướng tới Việt Nam đã có từ lâu. Những người di chuyển sớm như Nike Inc. bắt đầu mua giày từ các nhà máy Việt Nam vào giữa những năm 1990. Khi mức lương tối thiểu ở Trung Quốc tăng lên, nhiều đơn đặt hàng quần áo, đồ chơi và giày dép đã chuyển sang các điểm đến ít tốn kém hơn ở Bangladesh, Myanmar và Việt Nam.
Công ty đa quốc gia Nhật Bản Canon Inc. bắt đầu sản xuất máy in ở miền bắc Việt Nam vào năm 2012. Nhưng chuỗi cung ứng cho các sản phẩm như máy in và máy ảnh thì rất lớn và khó tái tạo lại. Trong số 175 nhà cung cấp tại Việt Nam, chỉ có 20 nhà cung cấp là các công ty địa phương, quản lý cấp cao Đào Thị Thu Huyền cho biết. Họ chủ yếu làm các bộ phận bằng nhựa và đóng gói bao bì.
Cô cho biết gần như tất cả các thành phần điện tử đến từ Nhật Bản, Trung Quốc và Đài Loan.
Tốc độ của các công ty chuyển dây chuyền sản xuất sang Việt Nam đã bắt đầu tăng tốc vào năm ngoái khi các Giám đốc điều hành, những người đang cân nhắc tiềm năng của đất nước này đã quyết định mạo hiểm.
Christopher Devereux đã thành lập một công ty có tên ChinaSavvy vào đầu những năm 2000, nhận đơn đặt hàng từ các công ty phương Tây cho các sản phẩm kim loại phức tạp và làm việc với các nhà máy ở Trung Quốc để sản xuất chúng với giá mà ông đã sử dụng để chào giá như "giá Trung Quốc". Trước cuối năm 2018, sau khi Mỹ áp thuế, khách hàng của ông ta bắt đầu hỏi: "Làm thế nào ông có thể nhanh chóng rời khỏi Trung Quốc như vậy?
Ông Devereux đã kiểm tra hàng chục nhà máy tại Việt Nam, đôi khi sáu ngày một lần và đổi thương hiệu cho công ty của mình là "Omnidex" để lập dự án một hồ sơ toàn cầu.
Việc di dời việc sản xuất máy bơm cho công ty McLanahan Corp của Pennsylvania đang thực hiện một số việc. Các máy bơm được tạo thành từ gần bảy chục mảnh phải được đúc chính xác để tránh rò rỉ. Ông Devereux lần đầu tiên thử nghiệm nước bằng cách chế tạo các bộ phận nhỏ trong các nhà máy gần thành phố Hồ Chí Minh. Ngay cả điều đó cũng chẳng dễ dàng gì, ông Trương Khắc Long - người quản lý Việt Nam cho biết.
Lớp phủ bột DuPont màu đỏ tươi rất khó để có được. Có rất nhiều xưởng đúc đủ điều kiện để lựa chọn, và những nhà sản xuất cho thị trường nội địa đã không có những chuyên gia kiểm soát chất lượng. Các kỹ sư từ Trung Quốc đã phải đi đi về về qua lại giữa Việt Nam và Trung Quốc, nơi các nhà cung cấp thực hiện các mẫu một lần nữa để có được mẫu chính xác.
Các nhà điều hành đã quyết định việc sản xuất các bộ phận lớn hơn không thể di chuyển đi được. Máy bơm sẽ được sản xuất ở hai quốc gia, không thể thoát hoàn toàn thuế quan.
Vào mùa xuân năm 2019, Peter Zhao, người chịu trách nhiệm nhận các sản phẩm được sản xuất cho ECM Industries, công ty công cụ điện có trụ sở tại Wisconsin, đã từ bỏ hy vọng rằng cuộc chiến thương mại sẽ kết thúc. Anh quay sang Google để tìm kiếm các đại lý ở Đông Nam Á và liên hệ với công ty trung gian Seditex có trụ sở tại Việt Nam.
Ông Zhao chỉ đạo họ tìm một nhà máy có kinh nghiệm chế tạo đồng hồ vạn năng, đo điện áp và hiện đang mang nhãn được sản xuất tại Trung Quốc. Các đại lý của Seditex đã lùng sục mạng lưới của họ nhưng không thể tìm ra được một nhà xưởng nào thích hợp. Sự phù hợp gần nhất đó là một công ty tên là Viettronics sản xuất TV và các thiết bị khác.
Trong văn phòng của họ, một chuyên gia nghiên cứu và phát triển của Viettronic đã tháo dỡ chiếc đồng hồ vạn năng mẫu mà ông Zhao đã gửi. Kết luận của anh ta: Công ty có thể tìm nhà cung cấp địa phương cho vỏ và dây cáp nhựa và lắp ráp đồng hồ vạn năng cho những dụng cụ thiết bị trong nhà máy của mình, nhưng một số bộ phận chính như mạch tích hợp, sẽ cần phải được nhập khẩu.
Đó là một vấn đề đối với ông Zhao. Ông đã quen với việc mua gần như mọi thứ ở Trung Quốc kể từ khi việc sản xuất đồng hồ vạn năng chuyển đến đó một thập kỷ trước từ Đài Loan. Theo thời gian, các nhà máy Trung Quốc đã tạo ra mô hình tinh chỉnh của riêng họ, dựa trên thế mạnh của mạng lưới cung ứng phát triển tốt của họ.
Ông Zhao đã không tham gia giải quyết các câu hỏi thiết kế hoặc tìm kiếm các thành phần, chỉ liên quan đến bản thân với sản phẩm hoàn chỉnh và giá cả cuối cùng. Ông tương tác phần lớn với nhà cung cấp chính, chứ không phải các nhà cung cấp bên dưới, và duy trì hoạt động tinh gọn.
Để chuyển dây chuyền sản xuất sang Việt Nam, ông cho biết sẽ phải phát triển chuỗi cung ứng xuyên biên giới từ đầu, xác định các nhà máy ở Trung Quốc cho các bộ phận mà người Việt không thể tạo ra và đàm phán các tiêu chuẩn chất lượng, tương thích và giá cả. Ông nói rằng ông đã không có nhân lực hoặc ngân sách cho việc đó.
Tuy nhiên, ông vẫn đang suy nghĩ về việc môi giới một quan hệ đối tác để các bộ phận chính của Trung Quốc có thể được bọc trong vỏ nhựa do Việt Nam sản xuất và lắp ráp tại một nhà máy Việt Nam. Ông ấy lo lắng nếu có sự cố xảy ra, các nhà cung cấp Trung Quốc và Việt Nam của ông sẽ đổ lỗi cho nhau.
"Nó rất là rủi ro", ông nói. "Có thể nó sẽ không nên chuyện và chi phí có thể quá cao".
