Có thể nói đây là lần đầu tiên Hoa Kỳ chính thức công nhận rằng gần nửa thế kỷ qua họ đã không xem trọng mối đe dọa từ Trung Quốc: bốn mươi năm qua, khi Hoa Kỳ và Trung Cộng lần đầu chính thức thiết lập mối quan hệ ngoại giao, và 31 năm từ khi cuộc tranh luận song phương về vấn đề thương mại và nhân quyền sau cuộc thảm sát đẫm máu Thiên An Môn, và 19 năm qua từ khi Hoa Kỳ đồng ý cho Trung Quốc tham gia gần như vô điều kiện vào Tổ Chức Thương Mại Thế Giới (WTO), với lập luận rằng một khi đưa Trung Quốc vào trật tự kinh tế toàn cầu sẽ giúp thay đổi hành xử của Trung quốc, và “bình thường hóa” thương mại sẽ dẫn đến dân chủ, bởi vì thương mại chắc chắn sẽ dẫn đến tăng trưởng kinh tế và tăng trưởng tầng lớp trung lưu, từ đó sẽ đưa đến những đòi hỏi tự do chính trị nhiều hơn. Ý tưởng cho rằng giao dịch kinh tế sẽ ảnh hưởng thay đổi được Trung cộng, sau nhiều thập niên đã được chứng minh là hoang tưởng với thực tế 1 Trung quốc ngày càng hung hãn trên biển đông, bành trướng ảnh hưởng, cài cắm, xâm nhập, gây nhiều hệ lụy tiêu cực và tác hại nguy hiểm trên mọi lãnh vực cho toàn thế giới.
Trong mục tiêu thành lập một liên minh gồm các đối tác sẵn sàng đứng sau Hoa Kỳ chống lại sự xâm lược của Trung Quốc trong vùng Thái Bình Dương, các cố vấn, chiến lược gia của TT Trump đã khai dụng nỗi lo ngại mất chủ quyền lãnh thổ, lãnh hải của các nước trong khu vực. Qua các công bố chung và trao đổi riêng với các nước, Mỹ đã không ngừng tô đậm thực tế không thể chối cãi về dã tâm xâm lược của Trung Quốc, muốn chiếm đoạt chủ quyền và tài nguyên bằng cách chiếm đóng trái phép và “thương lượng, dàn xếp” bằng sức mạnh quân đội và vũ khí. Quy mô của dã tâm chiếm đóng này của Trung Quốc đã diễn ra ở biên giới với Ấn Độ trên dãy Hy Mã Lạp Sơn, với Việt Nam ở các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa, với Mã Lai ở James Shoals, Luconia Shoals, với Brunei trên vùng biển thuộc đặc quyền kinh tế của Brunei, với Nam Dương trong vùng Natuna Besar, và với Phi Luật Tân ở Mischief Reef; mặc dù năm 2016, dựa trên Công Ước Luật Biển (UNCLOS 1982) mà Trung Quốc là quốc gia thành viên đã ký kết tôn trọng, Tòa Án Quốc Tế, tuyên án rằng Trung Quốc không hề có cơ sở pháp lý và chủ quyền của Mischief Reef hay Second Thomas Shoal là hoàn toàn thuộc về Phi Luật Tân.
Tuyên bố ngày 13 tháng 7 của ngoại trưởng Pompeo là dấu hiệu rõ ràng nhất về chính sách đối đầu với Trung Quốc của Hoa Kỳ xuyên qua vấn đề tranh chấp chủ quyền trên biển Đông. Ngoại trưởng của Trump tuyên bố: “Thế giới sẽ không cho phép Bắc Kinh xem Biển Đông là đế chế hàng hải của mình. Hoa Kỳ sát cánh cùng các đồng minh và các đối tác Đông Nam Á của chúng tôi trong việc bảo vệ chủ quyền của họ đối với các nguồn tài nguyên ngoài khơi, phù hợp với các quyền và nghĩa vụ của họ theo luật pháp quốc tế. Chúng tôi sát cánh cùng cộng đồng thế giới trong việc bảo vệ tự do trên biển, tôn trọng chủ quyền và bác bỏ bất kỳ sự áp chế nào nhằm áp đặt thuyết “mạnh thì làm chủ” ở Biển Đông”. (*)
Với những ngôn từ không hề mơ hồ và không thể hiểu khác hơn, Pompeo khẳng định: “Hoa Kỳ cổ vũ cho một Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở. Hôm nay, chúng tôi đang củng cố lại chính sách của Hoa Kỳ liên quan đến 1 vùng quan trọng, gây tranh chấp trong khu vực: đó là biển Đông (South China Sea). Chúng tôi muốn nói rõ: các tuyên bố của Bắc Kinh đối với các nguồn tài nguyên ngoài khơi trong hầu hết các vùng thuộc biển Đông, và chiến dịch bắt nạt các nước nhằm kiểm soát các tài nguyên này là hoàn toàn trái pháp luật”. (*)
Pompeo cũng gọi các cuộc tập trận quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông là “có tính khiêu khích cao” và phản đối các tuyên bố chủ quyền của Bắc Kinh là “bất hợp pháp”. Hoa Kỳ cũng kêu gọi tất cả các nước tự do dân chủ phải ủng hộ một trật tự thế giới dựa trên quy tắc tự do và cởi mở nhằm duy trì chủ quyền của tất cả các nước bất kể diện tích quốc gia, sức mạnh và khả năng quân sự.
Trước đó, nhằm thuyết phục các nước và Việt Nam trong vai trò chủ tịch khối ASEAN năm 2020 trong việc kêu gọi các quốc gia trong vùng cùng tạo thế liên minh sẵn sàng đối đầu Trung Quốc, chính quyền Trump đã chuyển lực lượng quân sự Mỹ đến khu vực vào lúc Trung quốc đang hoàn tất các cuộc tập trận và chuẩn bị rút quân. Các tuyên bố của Mike Pompeo gia tăng trọng lượng khi đi kèm với hai chiếc hàng không mẫu hạm của Hải Quân Hoa Kỳ: USS Ronald Reagan và USS Nimitz di chuyển các hoạt động tới kênh Bashi, phía nam Đài Loan, trước khi tiến vào Biển Đông, và một hàng không mẫu hạm khác, chiếc USS Theodore Roosevelt, cũng có mặt trong khu vực.
Ngay lập tức, các báo chí nhà nước Trung Quốc đồng loạt đi tin rằng Trung Quốc vốn đã chuẩn bị sẵn các cuộc tập trận hải quân trên các đảo đang tranh chấp, với ý chí sẵn sàng đẩy lùi bất kỳ nỗ lực nào của Mỹ nhằm thách thức các tuyên bố chủ quyền của họ. Để đáp lại, Mỹ cũng tăng cường thêm 2 tàu chở dầu và 6 máy bay trinh sát ở kênh Bashi.
Chính sách đối đầu Trung Quốc ngày càng quyết liệt của Hoa Kỳ song song với các cuộc đối thoại, thương lượng song phương, đưa đến kết quả có vẻ tích cực trong việc thúc đẩy Việt Nam và các nước trong vùng có phản ứng mạnh mẽ hơn về vấn đề biển Đông với Trung quốc. Tại Hội Nghị Thượng Đỉnh lần thứ 36 của Hiệp Hội các Quốc Gia Đông Nam Á (ASEAN) - năm nay được tổ chức qua mạng vì cách ly trong thời gian đại dịch-, Việt Nam trong vị trí chủ tịch khối ASEAN trong năm 2020, đã mạnh dạn lên tiếng cảnh báo và phản đối tình trạng mất an ninh ngày càng gia tăng ở Đông Nam Á do các hoạt động gây hấn của Trung Quốc ở biển Đông. Dựa trên cơ sở Công Ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển năm 1982, Việt Nam đã kêu gọi các nước ASEAN cùng phản đối các hoạt động phi pháp của Trung Quốc trong vùng. Tưởng cũng nên nói thêm, vào tháng 7 các nô bộc nhà nước Việt Nam đã bất chợt thay đổi, chuyển sang “thế đứng” với quan thầy, dám chính thức gửi công hàm ngoại giao phản đối Trung Quốc về việc tiến hành các cuộc tập trận hải quân ở vùng biển gần quần đảo Hoàng Sa là “vi phạm nghiêm trọng” chủ quyền của Việt Nam, và cảnh báo rằng điều này có thể tạo căng thẳng trong khu vực và tác động đến mối quan hệ của Bắc Kinh với các nước láng giềng (**). Bộ trưởng Quốc phòng Phi Luật Tân, Delfin Lorenzana cũng chỉ trích các cuộc tập trận của Trung Quốc tại khu vực tranh chấp biển Đông mang tính “khiêu khích cao độ”. Riêng Bộ Trưởng Ngoại Giao Phi, Teodoro Locsin Jr cho biết Phi Luật Tân sẽ có “phản ứng mạnh mẽ nhất” nếu các cuộc tập trận quân sự của Trung quốc ở biển Đông “tràn sang lãnh hải” của họ (***). Nhằm truyền thêm “sức mạnh” cho các nước trong vùng, ngoại trưởng Mike Pompeo bồi thêm: "Hoa Kỳ đồng ý với các bạn Đông Nam Á của chúng tôi: Các cuộc tập trận quân sự của Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa trong vùng biển tranh chấp ở biển Đông là khiêu khích cao độ... Thế giới quan mang tính “săn vồ mồi” của Trung Quốc không có chỗ đứng trong thế kỷ 21... Đảng CSTQ không có cơ sở pháp lý để đơn phương áp đặt ý muốn của họ lên các nước láng giềng" (*).
Các sự kiện diễn ra có vẻ đồng bộ này đã được báo chí nhà nước Trung quốc đăng tải rằng “Hoa Kỳ mới chính là kẻ gây rối và phá vỡ sự ổn định của khu vực”. Báo Global Times của Trung cộng gọi các hàng không mẫu hạm của Mỹ ở biển Đông là “không hơn gì những con hổ giấy trước ngưỡng cửa Trung Quốc” và khoe khoang Bắc Kinh có thừa hỏa lực để bảo vệ vị trí của mình ở Biển Đông. Bài viết còn đi tin là “biển Đông hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc, và bất kỳ hoạt động di chuyển nào của hàng không mẫu hạm Mỹ trong khu vực đều bị theo dõi chặt chẽ và nằm trong tầm nhắm của vũ khí hàng không mẫu hạm của Trung Quốc như DF-21D và DF-26, cả hai vũ khí này được xem là tên lửa ‘sát thủ hàng không mẫu hạm’” v.v... Trong vài tháng gần đây cuộc chiến ngôn từ và các cuộc dương oai thị võ ở biển Đông cho thấy đang dần leo thang và có thể tiếp tục đưa đến những triển khai rộng lớn hơn nữa của Mỹ trong tương lai nếu như Trump tái đắc cử.
Đến nay, các nỗ lực tạo thế liên minh trong khu vực Thái Bình Dương của Hoa Kỳ chống lại Trung Quốc đã cho thấy các thành công sơ khởi: Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Taro Kono, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Australia Linda Reynolds và Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper đã tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ba bên, và ra tuyên bố chung tái khẳng định cam kết tăng cường an ninh, ổn định và thịnh vượng trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Bản tuyên bố chung cũng bày tỏ mối quan tâm về việc Trung Quốc áp đặt luật an ninh quốc gia đối với Hồng Kông và tái khẳng định sự phản đối của 3 nước về việc Trung quốc sử dụng vũ lực, hoặc những hình thức cưỡng chế có thể làm thay đổi hiện trạng và gia tăng căng thẳng ở Biển Đông, bao gồm việc Trung Quốc tiếp tục quân sự hóa các địa điểm tranh chấp, sử dụng các tàu tuần duyên và lực lượng dân quân hàng hải 1 cách nguy hiểm nhằm mục đích ức chế và gây rối các hoạt động khai thác tài nguyên của các nước khác. Đặc biệt là Nhật Bản vừa ký kết hiệp ước tài chính cho Việt Nam vay $345 triệu Mỹ kim (36.6 tỷ Yen) để lần đầu tiên cung cấp 6 tàu tuần dương trong mục tiêu tăng cường khả năng kiểm soát và bảo vệ vùng lãnh hải đang bị Trung Quốc lấn chiếm (****).
Ngoài ra, các nước trong vùng như Nam Dương và Phi Luật Tân cũng đã vào cuộc, kêu gọi Trung Quốc tuân thủ phán quyết của tòa án quốc tế. Đến nay, Mã Lai là quốc gia duy nhất từchối bình luận mặc dù một báo cáo gần đây của chính phủ Mã Lai cho biết rằng tàu của Trung Quốc đã xâm nhập tất cả là 89 lần vào vùng đặc quyền kinh tế, EEZ của Mã Lai từ năm 2016 đến năm 2019.
Mặc dù vài quốc gia trong vùng còn cẩn thận và dè dặt trong việc đối đầu với Trung Quốc, Mỹ vẫn tin rằng cuối cùng các nước cũng sẽ nhận ra rằng để bảo vệ lợi ích quốc gia thì phương thức đánh bại các hành động và mưu đồ của Trung Quốc đòi hỏi sự tập hợp của các quốc gia cùng với Hoa Kỳ. Trong những ngày tới, đối với Hoa Kỳ, việc tạo ra một liên minh gồm các đối tác sẵn sàng hành động cũng quan trọng như việc nhắm đúng mục tiêu chiến lược để triệt là Đảng CS Trung Quốc.
Câu hỏi đặt ra: liệu chính sách đối đầu với Trung Quốc của Hoa Kỳ sẽ thành công hay không? Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào 3 yếu tố:
1) Trump sẽ tái đắc cử hay không trong kỳ bầu cử sắp tới.
2) Trong bối cảnh thế giới bất an vì đại dịch mà nguyên nhân lây lan là do Trung quốc, các nước sẽ đoàn kết như thế nào và họ quyết tâm đối đầu, chống lại sự bành trướng xâm lược, và các tác hại của Trung Quốc ra sao? Và
3) Tập Cận Bình sẽ nỗ lực vận động chủ nghĩa dân tộc trong nước đến mức nào để đối phó với Hong Kong và giải quyết các bất ổn nội bộ đảng thế nào nhằm xiết chặt quyền lực ở Trung Quốc?.
Nguồn trích dẫn:
** Phát Ngôn Viên Bộ Ngoại Giao VN, Lê Thị Thu Hằng.
**** https://www.japantimes.co.jp/news/2020/08/11/national/japan-vietnam-patrol-ships-south-china-sea/
13.08.2020
