(Tiểu thuyết về bác Hồ và cụ phó bảng Nguyễn Sinh Sắc)
Hàn Lệ Nhân (Danlambao) - “… nếu Cha và Con được phát hành cách nay
40 năm và, "trộm viá hắn", đừng có Internet như hiện tại, tác giả càng đáng được
khen đậm hơn …”
Một đêm, bắt gặp trên mạng một bài giới thiệu cuốn Cha và
Con của tác giả Hồ Phương, Nxb Kim Đồng – Hà Nội 08/2007, trong đó «Nhà văn [Hồ Phương] tâm sự đại ý rằng: “Tôi cố gắng viết sao cho người đọc
không có cảm giác Bác Hồ như thần thánh từ lúc còn là trẻ thơ”» (1).
Lời tâm sự
của nhà văn-thiếu tướng Hồ Phương đã gây sự tò mò trong tôi vì đối với tôi đó
là một ý "cách mạng" mới, táo bạo ngoài luồng. Non tháng sau tôi có
trong tay cuốn Cha và Con - Tiểu thuyết về Bác Hồ và cụ phó bảng
Nguyễn Sinh Sắc. In 2.000 bản, giá 50.000VNĐ.
Những chi tiết "lịch sử" trong sách, tuy có khá nhiều so le với tài
liệu chính thống tôi có trong tủ sách, trong sổ tay, không là điều làm tôi quá
thắc mắc, nhưng khi đọc xong lần đầu, so sánh lời tác giả tâm sự «Tôi cố gắng
viết sao cho người đọc không có cảm giác Bác Hồ như thần thánh từ lúc còn là trẻ
thơ» với toàn bộ sách thì có lắm điều tương phản trong nói và làm, giữa quảng
cáo và sản phẩm: Tác giả đã khéo dàn dựng lớp lang những "điển tích"
từ «còn là ấu thơ» để cậu Côn có cơ sở trở nên "thần thánh" sau khi
hoá thành Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhất là sau khi Người được/bị
lộng kiếng tại Ba Đình, đúng như lời cụ đại tướng Võ Nguyên Giáp viết trong lời
giới thiệu: «Tôi hoan nghênh nxb Kim Đồng đã kịp thời xuất bản sách Cha
và Con để góp phần phục vụ cho cuộc vận động "Học tập và làm theo
tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh"» (trang 5).
Tôi đọc Cha và Con bốn lần, ba lần sau có cây bút
chì trong tay. Nội dung xoay quanh thời thơ ấu cho đến lúc cậu Côn [Văn Ba /
Nguyễn Tất Thành / Hồ Chí Minh] xuống tàu «Thuỷ sư đô đốc La-tút-sơ Tơ-rê-vin
(Amiral la touche Trevinne » (trang 361) – đáng lẽ phải viết: Amiral La
Touche-Tréville - "ra đi tìm đường cứu nước" với câu «thần chú mới:
Chớ có quên mục đích! Bất cứ hoàn cảnh nào cũng không được ngã lòng và quên mục
đích! » (trang 375). Trọn cuốn sách 375 trang khổ 16cm x 24cm, phần làm nổi bật
những đức tính của ông bố phó bảng Nguyễn Sinh Sắc là để làm nổi bật hơn nữa những
đức tính của cậu con út tên Côn mà theo chỗ tôi cảm nhận thành hổ phụ sinh hồ tử!
Tựu trung ấm Côn mới 13 tuổi đầu không những «là thằng cún con ngoan nhất nhà»
(trang 42) mà cái gì cũng giỏi, cũng hay, cũng tốt, cũng khác thường,
xem chừng bề dày và tinh hoa của 4.000 văn hiến của dân tộc con rồng cháu tiên
đều bị/được kết tinh nhập gọn vào mỗi con người cậu ta.
1.
Mở đầu là Côn đi chăn trâu cùng lũ bạn, bày trò chơi «nghĩa quân», ấm Côn tuy
nhỏ tuổi lại được các bạn nài nỉ làm thủ lãnh như « cụ tú
Vương Thúc Mậu tế cờ, cắt máu ăn thề ở núi Chung rồi xuất quân đi đánh Tây! ». Ấm
Côn «mắt rất sáng, cất tiếng nói to, dõng dạc: "Bớ anh em Chung nghĩa quân!
Ta là Vương Thúc Mậu đứng dưới cờ nghĩa này khen thưởng tinh thần anh em đã dám
xả thân vì nước, đánh đuổi giặc Tây dương, cứu nước cứu nhà! Ta đã thắng! Tây
dương đã bại! Ta sẽ mở đại tiệc khao quân! " » (trang 9-12).
Lời bàn: Cứ như thể Đinh Bộ Lĩnh cờ lau tập trận 10 thế kỷ trước, với
chút khác biệt là chú bé Đinh Bộ Lĩnh mà tôi quen từ trong sử không «sớm tỏ ra
có năng khiếu văn chương» (trang 14) như cậu ấm Côn, khi ông khách - Lê Văn
Quyên «vui vẻ hỏi: Nầy, cậu ấm con quan phó bảng mà cũng đi chăn trâu cắt cỏ hả?».
Cậu Côn (13 tuổi) tủm tỉm cười rồi đọc một câu chữ Hán như để đáp lại ông
khách: Thưa chú, Vật dĩ quan gia vi ngô phong dạng ạ! / Đừng lấy phong cách
nhà quan làm phong cách nhà mình!»; một lúc sau đó trong nhà ông phó bảng Sắc,
cậu ấm Côn lại đọc luôn cho ông khách họ Lê hai câu thơ của chú giải
San (Phan Bội Châu): «Mỗi phạn bất vong duy trúc bạch, lập thân tối
hạ thị văn chương / mỗi bữa không quên ghi sử sách, lập thân hèn nhất ấy
văn chương. » (trang 9-15) để tỏ chí hướng rạng đông của mình. Tài ứng đáp cỡ
này kém gì lưỡng quốc trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi thời còn bé, nhưng lại có chút
khác biệt: Mạc Đĩnh Chi nghe nói cực cổ quái xấu giai, tướng thấp-da đen-trán vồ-mũi
tẹt-mồm vẩu như tiểu tinh tinh, còn ấm Côn làng Sen xứ Nghệ thì «đôi mắt sáng đặc
biệt, với gương mặt tinh nhanh [ranh?], khôi ngô» (trang 9).
2.
Một chú bé chăn trâu nói với ông khách họ Lê: « Chao, hắn (ấm Côn) sáng dạ lắm.
Mới lên bốn lên năm hắn đã học Tam Tự Kinh chỉ có ba ngày hết
sách. Nay hắn đã học qua Tứ thư, Ngũ kinh. Cha cháu bảo đó là sách
khó rồi. Hắn đã học cả Luận ngữ nữa… » (trang 13) ; kể cả chơi
cờ tướng ấm Côn cũng đã có «những nước pháo lạ: Luôn luôn xuất hiện rất bất thần.
Riêng cậu Tú (Hoà) lại nói cờ cậu (Côn) hay nhất, đáng sợ nhất là cái tài luôn
biết tạo thế, rồi nắm thời cơ quật lại hết sức bất ngờ… » (trang 80), bô lão
trong làng thua ráo nhưng «xem ra còn cay lắm». Chưa hết, mới 13 tuổi mà ấm Côn
đã rành nghề "gà" Hát phường vải cho cô chị cả tên Thanh và các cô
trong làng đi tranh tài với các thanh niên làng khác. Những câu hóc buá của Côn
"gà", có thể là:
«1. Cây tam thất trồng ba, bảy chậu,
Pháo cửu trùng đốt nổ chín nghìn phong,
Chàng mà đối được, thiếp theo không chàng về.
2. Cô Xuân mà đi chợ Hạ,
Mua một con cá thu về, chợ hãy còn đông.
3. Chim Đa mà đỗ cành đa,
Cất tiếng gáy đa đa ích thiện.
Con cá ốc nằm dưới vũng úc
Vảy đuôi lên úc úc hồ văn.
Rằng chàng là đấng văn nhân,
Chàng mà đối được thiếp theo chân chàng về. » (trang 29-30)
Lời bàn: Sự thông minh lộ quá
sớm của ấm Côn về Tam Tự Kinh đến Luận Ngữ thì
tôi chỉ có nước nhếch mép cười ruồi. Đọc đến chuyện cậu bé giỏi cờ tướng làm
tôi mang máng nhớ xa tới thần cờ Đế Thích, rồi liên tưởng gần rằng biết đâu cậu
Côn chẳng là tiền nhân của kỳ tiên Trung quốc Hu Rong Hua/Hồ Vinh Hoa (sinh năm
1945), còn được mệnh danh là Hồ tư lệnh, 5 lần đoạt giải Vô địch thế giới về cờ
tướng, lần thứ nhất khi mới 15 tuổi! Trường hợp của Hồ tư lệnh được làng cờ tướng
nhận định là phải vài thế kỷ mới có một người! Về "gà" thơ tôi nhớ tới
thú cô đầu của các cụ đồ nho 60-70 tuổi trong buổi giao thời Tàu-Tây đầu thế kỷ
20 ở xứ ta, đặc biệt lối hãm thơ, tập Kiều cho cô đầu hát qua bài «Nơi nghị trường»
trong cuốnChuyện Cà-kê của Lãng Nhân Phùng Tất Đắc. Nxb Nam Chi
Tùng Thư, Sàigòn 1968, trong đó có câu:
Văn chương y quốc đáng tài
Con oanh học nói mỉa mai trên cành
Chỉ sợ tiết canh! (trang 170).
Đơn xin học trường Thuộc Địa của Nguyễn Tất Thành
3.
Ông Sắc và ấm Côn ra Bắc, gặp sông Hồng, cậu Côn nói với cha:
- « Cha ơi, tới được sông Hồng rồi, con lại muốn thấy cả Hà Nội nữa cha ạ.
Ông Sắc lắc đầu:
- Lần nầy thì chưa được. Cha đã tính rồi. Không còn đủ tiền để đi nhiều ngày nữa.
Đấy là chưa nói tới chuyện cha con ta không có giấy phép của Tây để vào Hà Nội.
Côn ngạc nhiên:
- Đất nước mình, mình muốn tới đâu thì tới chứ, sao Tây lại ngăn cấm được, cha?
- Con ơi, con quên là nước mất rồi ư? » (trang 122)
Lời bàn: Mẩu đối thoại này làm tôi nhớ tới trường hợp y chang sau
khi Bắc và Nam Việt Nam bị / được thống nhất năm 1976, dưới danh xưng dân gian
là "ngăn sông cấm chợ", tôi không nhớ tình cảnh nhân dân Việt Nam phải
có giấy phép từ chính quyền CS Việt Nam mới có quyền đi từ tỉnh này đến tỉnh
khác ngay trong lòng đất nước Việt Nam thống nhất của mình được xoá bỏ năm nào.
Hơn nữa, đất nước ta đã "ổn định" từ hơn 30 năm, vậy vấn đề muốn dời
chuyển Hộ khẩu đã được hoàn toàn cởi trói, đã được hoàn toàn tự do chưa?
4.
Võ Cung và cậu Côn rũ nhau đi mua sách, «hai chú bạn tới một quán lợp tranh.
Sách hầu hết là sách chữ Hán. Chỉ có một hai tờ báo bằng chữ Quốc ngữ từ Sài
Gòn gửi ra. Ông chủ quán là người Nghi Lộc, tiếng nói như chim, làm hai chú nhiều
lúc nghe không ra. Sau khi ngỏ ý muốn mua một cuốn Nam sử yếu lược,
hai chú được ông chủ đưa cho một cuốn bằng chữ Hán (vì hai chú chưa học chữ Quốc
ngữ).[…] Giá sách 2 quan, hai chú chỉ có một quan rưởi nên cậu Côn xin ông chủ
quán sách cho « mượn đọc một lúc ». Vậy mà khi về nhà bị cha là phó bảng Sắc la
mắng, định nọc ra đánh đòn, cậu Côn biện minh việc đi mua sách hụt bằng cách đọc
vanh vách «những điểm chính từ vua Hùng tới hai Bà Trưng, Bà Triệu, tới nhà Tiền
Lý với Lý Nam Đế, rồi tới Thập nhị sứ quân với Đinh Tiên Hoàng. Sau nhà Đinh tới
nhà Tiền Lê với Lê Hoàn…rồi tới nhà Lý với Lý Công Uẩn và Lý Thưuờng Kiệt anh
hùng, tiếp đó là nhà Lê với Lê Lợi và Nguyễn Trãi… Cuối cùng là triều Nguyễn
Gia Long… Nhưng Côn không hề quên nói say sưa về Tây Sơn với đại anh hùng Nguyễn
Huệ… Ông Sắc ngồi lắng nghe mà dường như kinh ngạc trước trí nhớ và sự thông
minh của con trai thứ hai của mình.» (trang 62-63).
Lời bàn: Trí nhớ và sự thông minh siêu phàm của cậu Côn làm tôi nhớ
tới bộ óc của loài voi, nhớ tới Liêu Trai Chí Dị của Bồ Tùng
Linh, có nhân vật Chử sinh rất thông minh, lướt mắt đọc một lần là nhớ, lắng
tai nghe một lượt là thông..., nhớ tới Trương Tòng đọc một lần Mạnh Đức Tân Thư
của Tào Tháo mà thuộc nằm lòng ngay, kế tiếp là Lê Quý Đôn của Việt Nam ta nghe
nói cũng có bộ nhớ kinh người, rồi nhớ tới luôn Hoàng Dược Sư phu nhân lừa Lão
Ngoạn Đồng Châu Bá Thông cho bà ta mượn Cửu Âm Chân Kinh đọc chơi một lát, vậy
mà bà nhớ trọn cuốn hạ Cửu Âm Chân Kinh, nhưng bà còn thua xa Trương Vô Kỵ đọc
một lần mà nhớ trọn bộ Cửu Âm Chân Kinh cũng trong Cô Gái Đồ Long của
Kim Dung.
Có điều, khi trọng tuổi cậu Côn sao lại hay quên ghi xuất xứ vay mượn khi phóng
bút, cầm nhầm lung tung?
5.
Cụ đồ An, bà ngoại cậu Côn qua đời. «Có bà cụ kể lại, không biết thực hay hư:
Bà cụ đã tắt thở rồi mà khi ấm Côn về, nhào tới ôm lấy bà khóc lóc như điên thì
lạ thay cụ lại mở mắt sống lại được một lúc, cứ lắp bắp hỏi: "Cún của bà đấy
à?"… Một bà khác lại kể: "Lúc nhập quan xong, ai thắp hương cũng
không hoá. Ấm Côn xin đốt thì lửa cứ bốc vù vù…" (trang 86-87).
Lời bàn: Thần giao cách cảm với bà đến thế, thương bà đến thế ; hiếu
đạo với cha, quý trọng anh chị đến thế, vậy mà lại di chúc sau khi qua đời chỉ
ước được đi gặp mấy ông mũi lõ! Tấm gương đạo đức kiểu này phải kể "xưa
nay hiếm"!
6.
Cậu Côn bày mẹo cho đám nhóc bạn mới quen ở Đông Thái [Hà Tĩnh] dùng pháo đùng
bắn phá buổi tiệc của quận công Hoàng Cao Khải và được chúng bạn «nức nở khen:
Khổng Minh! Khổng Minh! » (trang 102-103)
Lời bàn: Tích này có nên đặt cạnh tích quả bưởi và thần đồng Lương
Thế Vinh?
7.
Ông nghè Nguyễn Quý Song nói với ông phó bảng Nguyễn Sinh Sắc:
« - Này! Tôi là người đã lấy tử vi cho cậu này [ấm Côn], lại xem cả tướng mạo,
trộm viá hắn, xin nói là ông có một quý tử đấy. Cái số này nó sẽ phát triển
khôn lường theo vận của đất nước, thế mới lạ! Tôi chưa bao giờ được thấy một lá
số lạ lùng như thế… Vậy ông phải cho hắn học, học nữa, học nhiều, và mạnh dạn
cho hắn ra đời. Kẻo uổng phí mất nhân tài… » (trang 133)
Lời bàn: Tôi lại nhớ tới tích thầy tướng số Hứa Thiện coi tử vi cho
Tào Tháo: «Đời trị, anh là bầy tôi giỏi. Thời loạn, anh là kẻ gian hùng. Nghe
nói thế, Tháo mừng vô cùng…» (Tam Quốc diễn nghĩa).
8.
Tài liệu chính thống đều ghi rõ cậu ấm Côn [Nguyễn Tất Thành] vào trường tiểu học
Pháp-Việt Đông Ba năm 1906, rồi vào Quốc học Huế mỗi một niên khóa 1907-1908
thì bị đuổi học ngày 15 tháng 5 năm 1908 (2). Trong sách Cha & Con lại
kéo dài đến khi ấm anh Khiêm và ấm em Côn «tốt nghiệp trung học ở Huế» (trang
261) (2). Vậy mà giữa niên khoá đầu (1907-1908) cậu Côn đã đọc nổi các tiểu
thuyết, như «Không gia đình / Sans Famille của Hector Malot, Những
bức thư viết từ cối xay gió / Les lettres du moulin của Alphonse
Daudet, Pôn và Viếc-gi-ni / Paul et Virginie của Bernadin de
Saint Pierre » (trang 246). Chưa vừa lòng, cậu Côn đọc luôn «Cuốn Khế ước
xã hội của Giăng-Giắc-Rút-xô / Contrat social của Jean Jacques
Rousseau, nhà văn lớn, đồng thời nhà tư tưởng vĩ đại của nước Pháp, và một cuốn
của Von-te (Voltaire) [cuốn nào?], nhà thơ lớn, nhà triết học vĩ đại, ngọn cờ đầu
của phong trào ánh sáng Pháp thế kỷ XVII. » (trang 246-247). Tên sách và tên
tác giả bằng chữ Pháp là do HLN ghi thêm.
Lời bàn: Người ta mới i tờ tiếng Pháp chưa đầy 2 năm mà đoạn lòng bắt
người ta đụng tớiContrat social của Rousseau này nọ, rồi buộc người
ta đem giảng lại cho học sinh lớp ba lớp nhì ở trường Dục Thanh,
09/1910-02/1911 (3) thì hoặc nhất định người ta sẵn chủng tử Gô-loa từ 10 kiếp
trước; hoặc là người viết kiên định vắt nước thành sữa nên "thái quá bất cập".
Người bị/được viết thật đáng thương vì nỏ còn cơ hội để tự biện giải, khi mà:
Cái ông vốn có người ta bảo không,
Cái ông không có, người ta bảo có.
Ông thấy đó, làm hiền nhân đã khó,
Huống hồ làm thánh khi đã tịt ngôn.
Và thể theo tinh thần trong lời bạt của tác giả Hồ Phương «mong ý
kiến chỉ giáo của bạn», tôi sẵn sàng và lấy làm hân hạnh nếu được phép gửi tặng
tác giả Hồ Phương toàn bộ nguyên tác của Rousseau, của Voltaire, của
Montesquieu để tác giả tự kiểm chứng, bổ túc nội dung củaCha
& Con cho những lần tái bản sắp tới, hầu tránh cảnh huống ngược đời
của anh chàng thợ nề nọ, tự kiêu xây cất 1 căn nhà theo lối độ-chừng-đến-đâu-hay-đấy,
nhà gần xong anh ta thấy nó đười ươi quá, nhưng thay vì phá đi làm lại, anh ma
mãnh nguệch ngoạc vẽ bản thiết kế sao cho khớp với cái đười ươi của căn nhà, tiếp
tục lừa mình, lừa người dưới thương hiệu sáng tạo!
Nhưng dẫu sao Cha và Con là tiểu thuyết, nên đáng khen. Tôi chịu
tác giả ở chỗ biết chọn thời điểm để dứt cuốn sách mang mang tang bồng hồ hải tính:
Ra đi, ra đi! Dù thực chất của bước đầu ra đi là gì có mà trời biết. Phải chi
tác giả chịu khó theo nhân vật chính trong sách thêm vài tháng trên đất Pháp,
ngang qua cổng trường thuộc địa (4), thì câu «thần chú mới:Chớ có quên mục
đích! Bất cứ hoàn cảnh nào cũng không được ngã lòng và quên mục đích!»
(trang 375) hoá ra…giả tưởng! Tác giả Hồ Phương nói: «Vâng, đây hoàn toàn không
phải "truyện ký danh nhân" hoặc "tiểu sử danh nhân". Tôi hy
vọng rằng tiểu thuyết sẽ mang được những rung cảm, những suy nghĩ, những tìm
tòi và sáng tạo văn học của mình… » (trang bià sau). Vâng, nếu Cha và
Con được phát hành cách nay 40 năm và, «trộm viá hắn», đừng có
Internet như hiện tại, tác giả càng đáng được khen đậm hơn.
_________________________________________
Chú thích:
(1) Giới thiệu tiểu thuyết Cha và Con của Hồ Phương: Tạp chí Cộng
Sản, số 17/2007.
(2) - Ban nghiên cứu lịch sử đảng trực thuộc BCH TƯ Đảng Lao Động VN, Chủ
tịch Hồ Chí Minh (tóm tắt tiểu sử và sự nghiệp: «… cuộc vận động cải cách của
cụ Phan Châu Trinh và phong trào chống thuế của nông dân ở Trung bộ đã ảnh hưởng
sâu sắc đến Hồ Chủ tịch, nhất là trong thời gian Người học ở trường Quốc
học Huế, 1905-1910. Do đó, Người sớm có chí đánh đuổi thực dân
Pháp. Năm 15 tuổi, Người đã tham gia công tác bí mật, làm liên lạc cho một số
nhà nho yêu nước». (Sđd, Nxb Sự Thật, HN 1970, trang 11, hàng 2 đến 8. (Sách in
150.200 cuốn, giá: 0đ 45).
- Ban nghiên cứu lịch sử đảng - Tỉnh ủy Nghệ Tĩnh, Những mẩu chuyện về
thời niên thiếu của Bác Hồ: « Thực dân Pháp bắt đầu đàn áp phong trào đấu
tranh của nhân dân ta. Chúng sai quân lính và mật thám đi lùng bắt những người
tham gia biểu tình chống thuế. Ngày 14 tháng 5 năm 1908 chúng
cho lính đến trường Quốc học Huế nhận mặt số học trò đi biểu tình. Hôm sau,
viên đốc học nhà trường đọc lệnh đuổi học một số học trò, trong có anh Nguyễn Tất
Thành». (Sđd. Nxb Sự Thật, HN 04/1980, trang 54 hàng 1 đến 8. (In 15.000 cuốn,
giá 0đ60).
(3) « Anh Nguyễn Tất Thành bỏ học ở Huế vào thẳng Phan Thiết dạy
lớp ba lớp nhì ở trường Dục Thanh. » «Thầy Thành giảng cho học sinh hiểu tư tưởng
của Rút-xô, Mông-tét-xki-ơ, Von-te »!!! (Hồng Hà, Thời thanh niên của
bác Hồ. Nxb Thanh Niên, Hà Nội, 1976, trang 13-15). (In 50.200 cuốn, giá
0đ80).
Bổ túc:
Đặt 3 thời lượng cậu Côn vào Quốc học Huế cạnh nhau ta thấy gì? - Cả một sự bất
nhất trong hậu ý tạo tác điển tích! Ngoài ra tôi lại liên tưởng
đến sự kiện này:
«Chỉ một câu hỏi: “Hồ Chí Minh được UNESCO công nhận là danh nhân văn hoá thế
giới vào ngày, tháng, năm nào?” mà mỗi đài 1080 trả lời một kiểu. Đài 1080 Hà Nội
cung cấp “Quyết định số 24C/18.65 năm 1987 công nhận Hồ Chí
Minh là danh nhân văn hoá thế giới Quyết định này được công bố vào dịp kỷ niệm
100 năm ngày sinh nhật Bác”. Đài 1080 Đà Nẵng cho biết: “Bác Hồ được công nhận
Danh nhân văn hoá thế giới năm 1989 và được công bố vào 19/5/1990”.
Đài 1080 Gia Lai và đài 1080 Nghệ An cũng chỉ cung cấp được thông tin “ngày
công bố Quyết định là ngày kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhật Bác”. Chưa
bàn đến chuyện đúng, sai, song ngay cả khi thông tin đúng thì cách trả
lời của từng đài 1080 cũng không thống nhất» (trích Trúc Khê, Mạnh ai nấy
làm, mạng Bưu Điện Việt Nam):
24C/18.65 là mã số ảo, không có trong kho dữ liệu của UNESCO.org.
Muốn biết chi tiết chỉ Google trong ngoặc kép "24C/18.65", sự thật về
việc vội bán da gấu trước khi đi săn và tâm ý lỡ phóng lao đành phải theo lao sẽ
rõ ràng!
Và tôi không thể không nhớ lại bài «Văn hoá
nói thật, văn hoá nói láo», Thông Luận,
21/10/2006! Nhân tiện, rất mong GS Phan huy Lê công bố sự thật về huyền thoại
anh hùng tí hon Lê văn Tám như đã hứa từ hơn 2 năm qua.
(4) Xem: Đơn xin học trường Thuộc Địa của Nguyễn Tất Thành
