Lo vậy thì chắc ông Tri không nhớ, rằng trong rất nhiều cuộc họp báo của bộ Công thương, có mặt lãnh đạo EVN, không ít lần các kiến nghị đã được báo chí chuyển tải: liệu rằng các chuyên gia, các tổ chức phản biện độc lập có thể tham gia vào quá trình tính toán các yếu tố để tăng giá điện? Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cũng từng kiến nghị, để liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) được tham gia giám sát, phản biện nhằm công khai việc tăng giá điện, tạo sự đồng thuận trong xã hội.
Chắc cũng vì lo “dân không hiểu” nên trong tài liệu phát cho báo chí tại buổi toạ đàm, nội dung về các căn cứ điều chỉnh giá điện (các thông số đầu vào cơ bản được sử dụng cho tính giá điện) chỉ được EVN thông báo một cách khá đơn giản và hời hợt: đó chỉ là thông báo về giá thị trường của các mặt hàng như giá than cám (4b) là 750.000 đồng/tấn, giá khí cho nhà máy điện Cà Mau, giá dầu, tỷ giá đồng Việt Nam/USD… Trong khi đó, một thông số đặc biệt quan trọng theo quyết định 24 của Thủ tướng (về điều chỉnh giá bán điện theo cơ chế thị trường) là cơ cấu và sản lượng điện phát lại không hề được EVN nhắc đến. Cũng vì cơ cấu và sản lượng điện phát chưa được minh bạch nên trong các bức xúc về tăng giá điện vừa qua, chính các chuyên gia của ngành điện là những người đầu tiên lên tiếng rằng “EVN tăng giá sai luật” bởi theo họ, nguồn điện giá rẻ những tháng đầu năm rất dồi dào do năm nay nước về các hồ chứa thuỷ điện nhiều, nên đáng lẽ giá điện phải giảm thay vì tăng giá.
 |
Lãnh đạo EVN cho rằng: “Không phải EVN không muốn minh bạch (các yếu tố tăng giá điện) mà do người dân khó hiểu được bởi thị trường điện rất phức tạp. Ảnh: L.HT
|
Không chỉ các phóng viên không được thoả mãn trước những trả lời của đại diện EVN, mà ngay hôm sau, ông Trần Viết Ngãi (chủ tịch hiệp hội Năng lượng Việt Nam) cũng bức xúc đề nghị trên báo chí là “cần điều tra chuyện tăng giá điện”. Ông nói: Cần phải điều tra làm rõ vấn đề này xem đúng có chuyện những yếu tố đầu vào tác động đến giá điện như EVN nói là than tăng giá, tỷ giá tác động không”, bởi thông tin từ một nhà máy nhiệt điện có công suất lên đến 1.000MW cho hiệp hội Năng lượng biết trong sáng 20.7 là giá than 640.000 đồng/tấn, tỷ giá USD bình ổn suốt cả năm ngoái và năm nay, nên “không có chuyện điện tăng giá do giá than bán cho điện tăng” cũng như “vin vào tỷ giá thay đổi là không hợp lý”.
Ông Đinh Quang Tri, phó tổng giám đốc EVN: “Không phải EVN không muốn minh bạch (các yếu tố tăng giá điện) mà do người dân khó hiểu được bởi thị trường điện rất phức tạp”.
Người trong cuộc nên khó nói
Câu chuyện lo ngại về sự thiếu minh bạch trong thị trường phát điện cạnh tranh cũng tương tự, dẫu đã có những trấn an từ lãnh đạo bộ Công thương, rằng các công ty phát điện tuy thuộc EVN nhưng có độc lập tương đối, và rằng cục Điều tiết điện lực sẽ hạn chế tối đa sự bất bình đẳng.
Tại một cuộc hội thảo cuối tuần trước, EVN chính thức lên tiếng: thử hỏi EVN thao túng cái gì khi mà các công ty này hạch toán độc lập? Họ chào giá bao nhiêu chúng tôi cũng không can thiệp được. Lãnh đạo EVN cho hay, việc thành lập các tổng công ty này đã được nghiên cứu từ 4 – 5 năm trước, và chính EVN rất muốn và đã từng có văn bản đề nghị Thủ tướng tách các công ty này khỏi EVN từ ngày 1.1.2011. Có điều, việc ông Tri thừa nhận khiến dư luận không khỏi băn khoăn, vì dù đề nghị tách nhưng cũng chính EVN “doạ” rằng: “Nếu tách ra ngay sẽ không hoạt động được vì nợ/vốn chủ sở hữu của các công ty này quá cao, từ 5 – 6 lần, trong khi chỉ gấp quá ba lần các ngân hàng đã từ chối cho vay”.
Vậy thử hỏi, liệu rằng Chính phủ có thể buộc phải tách các tổng công ty phát điện độc lập ra khỏi EVN để rồi nhìn những “đứa cháu” của mình chết yểu, như lời cảnh báo của “người cha”? Và kết quả, theo lời ông Tri: “Các bộ không cho tách”, “Thủ tướng chưa quyết”, “Chính phủ yêu cầu trong giai đoạn đầu EVN phải đi vay về cho (các tổng công ty này) vay lại để bảo đảm các dự án đầu tư không bị gián đoạn”.
Theo đó, Chính phủ giao trong khoảng ba năm đầu các tổng công ty này thành lập, EVN phải nuôi cho nó trưởng thành, để dự kiến đến năm 2015 – 2016, khi những “đứa cháu” này đủ sức khoẻ, phát triển tốt, đủ điều kiện cổ phần hoá thì sẽ tiến hành cổ phần hoá, tách ra khỏi EVN. Tuy vậy, ông Tri than phiền: “Đó là trách nhiệm được giao chứ EVN không mong muốn, không sung sướng gì”, chỉ tại EVN là “người trong cuộc nên nhiều khi không nói ra được”.
